نقش وجایگاه عقل در اخلاق از منظر فارابی

بررسی ارتباط عقل و اخلاق از مباحث گریز ناپذیر فلسفی در زمینه اخلاق است. فارابی نیز به عنوان یکی از تاثیرگذارترین فلاسفه مسلمان در حوزه اخلاق می باشد. اما اینکه از منظر فارابی، عقل چه نقش و جایگاهی در اخلاق دارد؟ پرسشی است که در این نوشتار کوشش می شود بدان پاسخ داده شود. از این رو ابتدا نظریه عقل از دیدگاه فارابی مطرح می شود. نظریه ای که پایه و اساس آن بر ارتباط عقل انسانی با عالم مفارق از ماده، به وساطت و فیض عقل فعال گذارده شده است. سپس مفهوم اخلاق از نگاه وی و غایت اخلاق که همان «سعادت» است تشریح شده و در نهایت از زوایای مختلف، جایگاه و نقش عقل را در رسیدن به سعادت باز می نماییم. شایان ذکر است، سعادت در دستگاه معرفتی فارابی یک مفهوم بسیط نیست، بلکه مفهومی مرکب است و برای درک معنایش، باید ارتباط آن با مفاهیمی چون اراده واختیار، لذت، معرفت و تعلیم و تادیب روشن شود. در این میان، پس از ارائه تعریف از مفهوم عقل و انواع آن از نگاه فارابی، چگونگی بروز و ظهور و نقش آفرینی آن در هر یک از مفاهیم فوق الذکر روشن شده و مشخص می گردد که برخلاف برخی فلاسفه اخلاق، فارابی فیلسوفی است که جایگاه بسیار پررنگی برای عقل در اخلاق قائل شده و این مسئله را نیز از مسیرهای گوناگون و با مفاهیم متفاوت نشان داده است.