قدرت، مقاومت و سینما: بازنمایی طبقه فرودست در سینمای مسعود کیمیایی

هدف این مقاله ارزیابی انتقادی دیدگاه های رخدادی قدرت بر اساس تحلیل آثار سینمایی است. گفتمان انتقادی در تحلیل سینما از یک سو، سینما را در استقلال خود به مثابه هنر واجد ارزش، اعتبار، اندیشیدن و فلسفیدن قلمداد می کند؛ از سوی دیگر، آن را نقطه تلاقی سیاست، اقتصاد و فرهنگ لحاظ کرده و در آن می اندیشد. بررسی آثارسینمایی مسعود کیمیایی بهانه ای است در جهت فهم مناسبات اجتماعی و سیاسی به طور اعم و مناسبات قدرت به طور اخص. در این مقاله با استفاده از روش تحلیل انتقادی شش فیلم، از فیلم های پیش از انقلاب مسعود کیمیایی را مورد بررسی قرار می دهیم. به نظر می رسد الگوهای بازنمایی شده در 6 فیلم قیصر، رضا موتوری، داش آکل، خاک، گوزن ها و سفرسنگ منتج به شکل گیری سوژه هایی در آن فیلم ها شده است که به شکلی انضمامی در گفتمان های اجتماعی موجود در جامعه نیز قابلیت پیگیری دارد. در این سینما، سیر تحول تدریجی 3 گفتمان معترض، تراژیک و حماسی انقلابی در ارتباط متقابل با آن فضای اجتماعی، سوژه ی مقاومتی ایی را شکل می دهد که در نهایت به انقلاب منتهی می شود. در هر یک از گفتمان ها به ترتیب مقاومت های (اصطکاکی و قصدمندانه، و یا هردو) از جانب قهرمانان فیلم ها صورت می گیرد که هر کدام در عرصه زندگی روزمره یا سیاست حاکمیت، و یا هر دو تجلی پیدا می کند. گفتمان معترض شامل هر دو نوع مقاومت در هر دو عرصه است؛ در گفتمان تراژیک بیشتر شاهد مقاومت اصطکاکی در سطح زندگی روزمره هستیم و در گفتمان حماسی انقلابی بیشتر شاهد مقاومت قصدمندانه در سطح سیاست حاکمیت خواهیم بود. سوژه ایرانی بازنمایی شده در سینمای مسعود کیمیایی، از قدرت سازنده گفتمان موجود (به تعبیر فوکو) (و نه قدرت نابودکننده) برای تبدیل شدن به سوژه انقلابی بهره می گیرد. در این مقاله ضمن ارائه تعریفی بدیل از رابطه قدرت و مقاومت، به تحلیل گفتمان های یاد شده در آثارسینمایی مسعود کیمیایی در پیش از انقلاب نیز پرداخته شده است.