تحلیل همدیدی توفان حاره ای گونو و تاثیر آن بر جنوب شرق ایران

ابرتوفان گونو یکی از قوی ترین چرخندهای حاره ای در دریای عرب است که پس ازتوفان کشنده و بسیار مخرب کاترینا (در 23 اوت تا سوم سپتامبر در خلیج مکزیک در 2005) در 2007 رخ داده است. به استناد مدارک تاریخی ثبت شده در مرکز توفان اقیانوس هند، فعالیت چرخند حاره ای از 1970 تا 1999 در دریای عرب و دریای عمان گزارش نشده است. با این حال افراد کهنسال هرمزگان از وقوع چرخند مشابه گونو در 1977 صحبت می کنند که اطلاعات معتبری از آن در سازمان هواشناسی ایران موجود نیست. هدف از این پژوهش بررسی ویژگی های توفان های حاره ای، شناخت عوامل همدیدی و دینامیکی موثر بر شکل گیری توفان گونو و تاثیر آن بر جنوب و جنوب شرق ایران است. نقشه های مورد بررسی در این تحقیق از پایگاه NCEP/NCARگرفته شده است. محدوده مورد بررسی نیز از طول جغرافیایی صفر تا 90 درجه شرقی و عرض صفر تا 70 درجه شمالی است. بررسی نقشه های سطح زمین مربوط به روزهای اول تا هشتم ژوئن 2007 نشان می دهد که در ابتدا مسیر حرکت این وافشار حاره ای به سمت شبه قاره هند بوده است. این وافشاری در روز سوم ژوئن (روز دوشنبه 14 خرداد 1386) با تقویت روی دریای هند به توفان حاره ای تبدیل شده است ولی گسترش به سمت شمال زبانه پرفشار روی جنوب شبه قاره هند سبب تغییر مسیر توفان شده و در نتیجه توفان با حرکت به سوی شمال غرب وارد محدوده جنوبی دریای عمان شده است. در روز ششم نیز با تضعیف زبانه پرفشار اسکاندیناوی، چشم هسته توفان به شکل بیضی در آمده که قطر بزرگ آن با جهت جنوب به شمال در نیمه جنوبی ایران مستقر شده است. در این روز توفان با کسب رطوبت از دریای عمان و خلیج فارسدر بخش هرمزگان و سیستان و بلوچستان شرایطی را فراهم آورده است که هوای مرطوب غیراشباع درقسمت پایین جو و هوای خشک در ترازهای بالای آن قرار داشته باشد. در این حالت توفان ضمن پیشروی روی خشکی به مانع پستی و بلندی زاگرس جنوبی برخورد کرده ومجبور به صعود از آن شده است. در واقع با ایجاد حالت ناپایداری همرفتی یا پتانسیلی، شرایط برای تشکیل ابر کومه ای بارا و وقوع توفان تندری مساعد شده است. این شرایط بارش را در روزهای هفتم به بعد در برخی از شهرها به دنبال داشته است. بندر جاسک در استان هرمزگان بر اثر این توفان منطقه بحران زده اعلام شد. ریزش هوای سرد به پشت توفان از راه زبانه واچرخند اسکاندیناوی روی روسیه سفید (شمال دریای سیاه) نیز به تقویت بیشتر توفان کمک کرده است. در روز هفتم واچرخند اروپایی نسبت به روز قبل تضعیف شده در نتیجه هسته توفان نیز جهت جنوب شرقی-شمال غربی به خود گرفته و با تندی نصف النهاری هشت متر بر ثانیه بعد از ورود به جنوب شرق ایران با عبور از روی سواحل جنوبی ایران از سمت جنوب وارد کشور شده است. سپس طی حرکت روی ناهمواری های مناطق هرمزگان، سیستان و بلوچستان و کرمان (جنوب رشته کوه های زاگرس) از شدت فعالیت این توفان کاسته و سپس محو شده است. بیشترین مقدار بارش ثبت شده در روزهای وقوع توفان در جنوب شرق ایران در روز ششم ژوئن مربوط به کنارک و جاسک است که به ترتیب 90 و 78 میلی متر بوده است. در روز هفتم بیشترین مقدار بارش در ایستگاه نیک شهر با 120 میلی متر گزارش شد و در روز هشتم جاسک 59 میلی متر بارش دریافت کرد.