بوم شناسی گیاهی

بوم شناسی گیاهی یکی از رشته های تخصصی بوم شناسی عمومی است. کلمه «بوم شناسی» به معنی کلی آن برای اولین بار در اواخر قرن نوزدهم توسط دانشمند آلمانی به نام ارنست هاکل به کار رفت که آن را قالب روابط موجودات با محیط زنده و غیرزنده توصیف کرد. منشا بوم شناسی گیاهی از دو رشته علوم طبیعی به نام جغرافیای گیاهی و تاریخ طبیعی است و با سه رشته از علم زیست شناسی به نام های ژنتیک، تکامل و فیزیولوژی گیاهی ارتباطی تنگاتنگ دارد. بوم شناسی گیاهی به معنی وسیع کلمه با هر یک از رشته های فوق تداخل دارد لذا لازم است که از آن تعریف دقیق تری شود. بنا به تعریف کربز (2001): «بوم شناسی گیاهی مطالعه علمی اثرات متقابل گیاهان با عوامل محیطی است که توزیع و وفور گیاهان را مشخص می کند». متاسفانه در سه دهه اخیر با تخریب پوشش گیاهی بسیاری از زیستگاه های طبیعی کشور و تبدیل آن ها به اراضی زراعی و از طرفی با تک محصولی کردن کشت ها تنوع زیستی از بین رفته است. از این رو کشاورزان برای مبارزه با آفات و امراض گیاهی از سموم شیمیایی استفاده می کنند. لذا حفاظت بیولوژیک و تنوع زیستگاه ها در سرلوحه کلیه برنامه های استفاده از اراضی قرار گرفته است. جوامع گیاهی حافظ تنوع بیولوژیک زیستگاه های طبیعی کشور هستند. در واقع پوشش گیاهی همانند چتری است که زمین را حفظ می کند. علم بوم شناسی قدمتی طولانی دارد و به زمان یونان و روم قدیم بازمی گردد که فلاسفه آن عصر مقالاتی درباره روابط انسان و طبیعت نوشتند. اما به رغم وجود تاریخ طولانی، مبدا بوم شناسی گیاهی به صد سال قبل، یعنی به دوره رنسانس برمی گردد که در آن زمان جغرافی دانان و طبیعت شناسان تاثیرات بارزی بر روی علم بوم شناسی داشتند. ارسطو و افلاطون از نخستین کسانی بودند که در 300 سال قبل از میلاد مسیح درباره جغرافیا و بوم شناسی گیاهی مطالبی نوشتند. اما توسعه واقعی بوم شناسی گیاهی از کتاب های جغرافیای گیاهی شروع شد که به وسیله گیاه شناسان به رشته تحریر درآمده بود. سیاحت و شناخت بیشتر جهان به ویژه در قرن نوزدهم، نظریات بوم شناسی را متبلور ساخت.کارل لودویک ویلدنو (1812-1756) پیشرو این خط فکری جدید بود. وی اولین جغرافیدانی بود که خاطرنشان کرد اقلیم های مشابه ولو اینکه هزاران کیلومتر از یکدیگر فاصله داشته باشند(مانند آفریقای جنوبی و استرالیا)، دارای پوشش گیاهی مشابه هستند. در ایران نیز مانند بسیاری از کشورها، بوم شناسی گیاهی با رشته گیاه شناسی و جغرافیای گیاهی همراه بوده است. دو شخصیت بارز علم گیاه شناسی و بوم شناسی گیاهی در ایران دکتر صادق مبین و دکتر حبیب الله ثابتی بودند که هر دو در دانشگاه تهران به تدریس و تحقیق اشتغال داشتند. در سال 1339 با تشکیل طرح بررسی مراتع و تولید علوفه در وزارت کشاورزی با همکاری صندوق سازمان ملل متحد (فائو) و ورود آقای هانری پابو بوم شناس معروف فرانسوی به ایران کمک شایانی به شناسایی و مطالعه اکوسیستم های مرتعی و جنگلی کشور نمود. در سال 1347 با تشکیل وزارت منابع طبیعی اهمیت جوامع گیاهی و زیستگاه های طبیعی بیش از پیش رونق یافت به طوری که در سال 1353 به همت اساتید دانشگاه تهران و سایر محققین و کارشناسان سازمان جنگل ها و مراتع و سازمان محیط زیست کشور، «سمینار بررسی مسائل پوشش گیاهی ایران» برگزار شد. در سال 1350 دکتر محمدجواد میمندی نژاد استاد دانشگاه تهران به ترجمه کتاب«شالوده بوم شناسی» که از منابع مهم اکولوژی عمومی در دنیا بود، پرداخت. از دیگر چهره های تاثیرگذار در این حوزه دکتر محمدحسین جزیره ای. مهندس کریم ساعی، دکتر کریم جوانشیر و علی اصغر نیشابوری را می توان نام برد.