فصلنامه نقد کتاب علوم محض و کاربردی
پیاپی 1-2 (بهار و تابستان 1393)

ترویج علم به مثابه «میان کنش بین دانشمندان و عموم مردم» مفهومی بسیار گسترده و شامل همه تلاش ها برای ارائه علم و نظریات علمی به عموم افراد جامعه از جمله از طریق کتاب، مجله، سخنرانی، جشنواره، نمایشگاه، موزه، اردو، برنامه های تلویزیونی، فیلم و سریال است. در این میان اما نشر کتاب از پیشینه و اهمیت بیشتری برخوردار است. در این نوشتار به بررسی بایسته های چاپ و نشر کتاب با هدف ترویج علم پرداخته و به عنوان مطالعه موردی، کتاب «شگفتی های کی هان» اثر «برایان کاکس» و دو ترجمه آن را به نقد کشیده ایم.

کتاب تولید بذر در محصولات کشاورزی کتابی کاربردی درباره اصول تولید بذر گیاهان زراعی است که بر تولید بذرهایی با کیفیت بهینه پافشاری دارد و راهکارهای پیشنهادی آن را در کشتزارهای بزرگ و کوچک در سراسر جهان می توان به کار بست. تجربه های نویسنده به عنوان یکی از مشاوران FAO بر ارزش این کتاب بسیار می افزاید. این کتاب دو بخش اصلی دارد. بخش اول به اصول کلی تولید بذر می پردازد. بخش دوم کتاب که سازمان یافته ترین بخش کتاب است، به تولید بذر در گروه های خاصی از گیاهان زراعی اختصاص دارد. کتاب اصلی دارای نمایه عمومی و نمایه گونه ها بوده که در کتاب ترجمه حذف شده است. ناهمگونی های بسیاری در متن ترجمه دیده می شود؛ به ویژه در چگونگی آوردن برابرنهاد لاتین برخی اصطلاحات. ناهمگونی در چگونگی آوردن نام علمی و نام انگلیسی گونه ها نیز دیده می شود. افزون بر این ها، از مترجمان انتظار می رفت با نوشتن پیشگفتاری عمیق تر، خوانندگان را به نویسنده کتاب اصلی و ارزش های کتاب او آشنا کنند.

با نگاهی به آثار نجومی انتشار یافته در سال های اخیر به این نتیجه می رسیم که بسیاری از کتاب هایی با عنوان های دانش نامه نجوم و فضا، انباشته از دانستنی های گوناگون درباره هر ریز و درشت کی هان و فضا هستند. با این همه، مجموعه اخترشناسی و فضا از این قاعده به دور است و انبوه اطلاعات در آن دیده نمی شود و به مفاهیم پایه و اطلاعات ضروری پرداخته است. نگاه ویژه به معرفی اخترشناسان بزرگ در کنار معرفی مفاهیم اخترشناسی در همه کتاب های این مجموعه به چشم می خورد. خوش بختانه مترجمان کتاب نیز نگاهی ویژه به تاریخ اخترشناسی و معرفی دانشمندان قدیم ایران داشته اند. مترجمان در صفحه 30 هر یک از جلدهای این مجموعه یکی از اخترشناسان معاصر ایران را نیز معرفی کرده اند. کاستی هایی ویرایشی و نمونه خوانی در کتاب دیده می شود که به اعتبار مترجمان آسیب می زند. چسباندن چند جلد کتاب به هم و تولید کتاب خودساخته به عنوان «دانش نامه موضوعی» از دیگر کارهای ناصواب ناشر است.

بخشی از آسیب هایی که به گیاهان و طبیعت ایران وارد شده است، به خودخواهی ثروت اندوزان تازه به دوران رسیده و مدیران کوته بین بازمی گردد. با این همه، ریشه اصلی آسیب های زیست محیطی را باید در ناآشنایی تک تک ما با طبیعت پیرامونمان و ناآگاهی به ارزش های نهفته در آن جست وجو کرد. کتاب آشنایی با گیاهان شاخص ایران را می توان گامی بزرگ در راه فراهم کردن زمینه آشنایی عموم ایرانیان با گیاهان ایران بدانیم. اما این کتاب می تواند افزون بر عموم مردم، برای مدیرانی که تصمیم های آنان به نحوی بر طبیعت اثر می گذارد، نیز سودمند باشد. بیش از 205 قطعه عکس رنگی از گونه های شاخص و رایج ایران در این کتاب آمده است که این عکس ها را خود نویسنده در سفرهایی بسیاری که به سراسر ایران داشته، تهیه کرده است. با این همه، ناشر به اندازه کافی برای آماده سازی پیش از انتشار، وقت و سرمایه نگذاشته است. این کتاب به ویرایش دقیق، ساخت نمایه و سازمان دهی بهتر به مطالب نیاز دارد.

نویسنده پرندگان آهنین ادعا دارد که مهندسی هوافضا و علوم و فناوری های مرتبط با آن را بر پایه واحدهای آموزشی مهندسی هوافضا در دانشگاه های معتبر ایران و جهان به زبانی ساده و کامل در کتابش معرفی کرده است. او ادعا دارد که این کتاب را با رعایت معیارهای متون آموزشی نوشته و این کتاب را می توان مرجعی مناسب در زمینه علم پرواز و وسایل پرنده دانست. با این همه، او هیچ کتاب یا سندی را به عنوان منبع کتاب خود معرفی نکرده و کتاب را از جمله های دشوار، نامفهوم و تهی از اطلاعات انباشته است. بسیاری از تصویرهای کتاب، زینتی و بدون شرح است. نظم منطقی در چینش بخش ها، فصل ها و گفتارهای کتاب دیده نمی شود. از همه مهم تر، مخاطبان اصلی کتاب مشخص نیست. کتاب نه برای متخصصان به اندازه کافی، فنی است و نه برای مخاطبان عام به اندازه کافی، ساده و خواندنی. با این همه، این کتاب از «هفت قلم آرایش» بهره مند است.

کتاب شبکه های عصبی موجک در نگاه نخست کتابی جامع و مفید می نماید اما با نگاهی دقیق تر در آن اشکالاتی به چشم می خورد که چندان شایسته کتابی «شایسته تدریس» نمی نماید. آشفتگی یا اشتباه در گزینش برابرنهادها، اشتباهات نوشتاری نسبتا پرشمار، نبودی فهرستی از «نمادها، اختصارات، شکل ها و جداول»، اختصاص یافتن واژه نامه پایان کتاب به اصطلاحات به کار رفته در مقالات خود مولف و اشکالاتی دیگر همگی از سودمندی این اثر می کاهد و خواننده را سردرگم می سازد.

شخصیت، زندگی و زمانه «آلبرت اینشتین» طی سالیان متمادی در کانون توجه نویسندگان و ژورنالیست های حوزه علم و فناوری بوده است. شمار عناوین و چاپهای کتاب در این موضوع نشان از اقبال نویسندگان و خوانندگان به اطلاع از این چهره اسطوره ای فیزیک معاصر دارد. بررسی و نقد یکی از این کتابها با عنوان «اینشتین عاشق: عاشقانهای علمی» اثر «دنیس اوربای» و دو ترجمه فارسی از آن، وجهه همت این نوشتار است.

مجموعه بازیافت مواد با هدف آشنایی نوجوانان با اهمیت بازیافت و چگونگی بازیافت مواد گوناگون نوشته شده و رعایت استاندارهای کتاب های آموزشی در آن دیده می شود. نویسنده به مسائل اجتماعی بازیافت نگاهی ویژه دارد، چنان که نیمی از صفحه های هر کتاب را به دلایل موافقان و مخالفان بازیافت هر ماده اختصاص داده است. نویسنده در این صفحه ها برخی مهارت های اجتماعی را به طور غیرمستقیم گوشزد می کنند، مانند گوش دادن به سخن مخالفان و این که همه چیز را به صورت سیاه و سفید نبینیم. ویژگی ممتازی که این کتاب ها را از دیگر کتاب های زیست محیطی متمایز می کند، معرفی برخی گام های مثبت است که برای بهبود وضعیت محیط زیست برداشته شده است. با این همه، کاستی هایی در ترجمه، ویرایش و نمونه خوانی به ارزش های این کتاب ها آسیب زده است. از انتشارات فنی ایران که پیشینه ای حجیم در تولید کتاب های مرتبط با محیط زیست دارد، انتظار می رود که رویه ای درست در تعریف اصطلاحات این زمینه علمی در پیش بگیرد.

ترجمه فارسی طب و جراحی کاربردی پرندگان در قیاس با ترجمه های فارسی آثار علمی و به ویژه پزشکی روان می نماید، بررسی دقیق تر متن نشان از آن دارد که در بسیاری از موارد برابرنهادهای واژگان علمی بسیار آشفته و رنگارنگ و نادقیق هستند. به جز این، موارد چشم گیری را می توان یافت که مترجمان به جای ترجمه متن استنباط کلی خود از سخن مولف را آورده اند.

ترجمه فارسی کتاب علم: راهنمای تصویری برتر که با عنوان برساخته «تاریخ علم» در 3 جلد و با کیفیتی بسیار نازل به بازار نشر ایران راه یافته، از ناخوشایندترین فرجام هایی است که می توان برای کتابی تصور کرد. کتاب از نظر قالب، محتوا و حتی عنوان و سایر مشخصات اصلی کمترین شباهتی به اصل اثر ندارد. وفادار نبودن به متن اصلی به صورت های مختلف (حذف بی دلیل متن و تصاویر، ترجمه نادقیق یا نادرست و گمراه کننده)، افزودن مطالب بعضا نادرست در قالب «تکمیل کتاب» تنها شمه ای از اشکالات محتوایی پرشمار این کتاب است.

بیوتکنولوژی از ترکیب علم بیولوژی و فن تکنولوژی با رابطه ای بسیار پیچیده به وجود آمده است؛ تعاریف متنوعی از آن ارائه شده است. طبق یک تعریف، بیوتکنولوژی عبارت است از فنونی که از موجودات زنده برای ساخت یا تغییر محصولات، ارتقای کیفی گیاهان یا حیوانات و تغییر صفات میکروارگانیزم ها برای کاربردهای ویژه استفاده می کنند. بیوتکنولوژی به لحاظ ویژگی های ذاتی خود، دانشی میان رشته ای است؛ در واقع بیوتکنولوژی را می توان به درختی تشبیه کرد که ریشه های تناور آن را علومی با قدمت زیاد مانند زیست شناسی به ویژه زیست شناسی مولکولی، ژنتیک، میکروبیولوژی، گیاه شناسی، جانورشناسی و... تشکیل می دهند؛ لیکن شاخه های این درخت که کم و بیش به تازگی روییدن گرفته اند هر لحظه با رشد خود شاخه های فرعی بیشتری را به وجود می آورند. کاربرد های بیوتکنولوژی به قدری وسیع است که تقریبا تمام جنبه های زندگی بشر را تحت تاثیر قرار می دهد به نحوی که پیش بینی می شود در آینده نزدیک کنار اکثر نام های رایج علوم و فنون یک کلمه «بیو» یا «بیوتک» هم اضافه شود که نشانه تاثیر این علم بر آن رشته هستند. به دلیل تاثیرات بسیار زیاد آن روی رفاه و آسایش بشر اکثرا بر این باورند که در آینده بیوتکنولوژی یکی از ابزارهای قدرتمند برای موجودیت انسان به شمار خواهد آمد. امروزه دامنه فعالیت بیوتکنولوژی بسیار گسترده است و از تشخیص، پیشگیری و معالجه بیماری گرفته تا تولید مواد شیمیایی و دارویی جدید، منابع غذایی جدید، محافظت از محیط زیست، حفظ انرژی و.. را شامل می شود. واژه بیوتکنولوژی نخستین بار در سال 1919 از سوی کارل ارکی به مفهوم کاربرد علوم زیستی و اثر متقابل آن ها در فناوری های ساخت بشر به کار برده شد. در قرن 21 با توجه به افزایش بی رویه جمعیت و نیاز به تامین مواد غذایی، زیست فناوری کشاورزی مورد توجه خاص قرار گرفته است. گیاهان زراعی تراریخته پرمحصول و مقاوم مانند ذرت، برنج، سویا، گوجه فرنگی و گندم تولید شده و تکنیک های نوین زیست فناوری در افزایش تولید شیر و گوشت دام موثر واقع شده اند. حدود سی سال از عمر این فناوری جدید می گذرد و ایران نیز سرمایه گذاری هایی را برای تربیت نیروی انسانی و ایجاد چند مرکز تحقیقاتی آغاز کرده است. موسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی و انستیتو پاستور از موسسات قدیمی ایران هستند که در زمینه بیوتکنولوژی فعالیت می کنند. اما اولین مرکز تخصصی بیوتکنولوژی در دهه پیش در سازمان پژوهش های علمی و صنعتی ایران شکل گرفت. بعد از آن مرکز ملی تحقیقات مهندسی ژنتیک و موسسات تحقیقاتی دیگر در بخش های مختلف به خصوص دانشگاه ها فعال تر شدند. در دهه 70 گروهی از سوی وزارتخانه های علوم، جهاد کشاورزی و بهداشت و درمان به خارج اعزام شدند و با بازگشت این گروه، فعالیت های تحقیقاتی رونق گرفت.

در سال های اخیر ایران اسلامی عزیز، با وجود تمام تلخی هاو بدخلقی ها،پیشرفت های چشمگیری در عرصه علم داشته است. کسب رتبه هفتم جهان در زمینه تولید علم نانو در سال 2014 میلادی و ارائه محصولات کاربردی متعدد در حوزه های مختلف به ویژه علوم پزشکی نمونه هایی از توانمندی محققان کشورمان است. با وجود نتایج چشمگیر و غرورآفرین متاسفانه بخش کوچک اما قابل توجهی از فضای علمی کشور، به دلیل نپرداختن به چیستی و چرایی و بایدها و نبایدهای علم، درگیر تفکراتی توهم آلودشده که منجر به تاسیس کارخانه چاپ مقالات به ویژهISIشده است که بدون طرح سوال و بی هیچنتیجه ای و تنها با اهداف نمایشی و در راستای کسب درآمد بیشتر و ارتقای موقعیت شغلی دانشگاهی و یا کپی برداری های رسمی از تحقیقات دیگران، که به دور از ذات اصیل علم است، منتشر می شوند. نتیجه چنین فعالیت های هزینه محوری تنهاهدر رفتنسرمایه های هنگفت ملی است. با یک بررسی ساده نیز می توان دریافت که ضرورتی برای انجام بسیاری از آن ها وجود نداشته است. همچنین می توان گفت که حفظ چنینسرمایه های ملی عظیمیمی تواندبه بسیاری از نخبگان علمی در راه رسیدن به اهداف طلایی کشور یاری رساند. موضوع این مقاله بررسی و بحث درباره این مسائل نیست؛ با این حال با مخاطب قرار دادن فعالان علمی کشورمان به ویژه دانشجویانی که برای نخستین بار برای انجام پروژه ای تحقیقاتی در آزمایشگاه حاضر می شوند، می توانبه شکلی ملموس تر به بررسی پرسش هایی چون «علم چیست؟، نگرش علمی یک محقق علم چگونه باید باشد؟، رفتار یک محقق علم (در محیط کار و خارج از آن) به چه صورت باید باشد؟، انگیزه محقق علم از انجام یک آزمایش چیست؟»پرداخت. در سال های اخیر تلاش های بسیاری برای پاسخ دادن به این پرسش ها از سوی برخی از دانشمندان کشور و دیگر کشورهاصورت گرفته است. کتاب ارزشمند هزار چهره علم گفتارهایی درباره دانشمندان، ارزش ها و اجتماع به قلم لزلی استیونسن و هنری بایرلی نمونه ای از این تلاش هااست که با بررسی رخدادهای صورت گرفته در محیط های علمی اعصار گذشته و عملکرد دانشمندان، به دنبال راهی برای آشکارسازی ذات اصیل علم و پاسخ به سوالات طرح شده است. هرچند این کتاب از منظر تاریخ و فلسفه علم نگاشته شده است اما محتوای کتاب نشان از تمرکز نویسندگان آن بر رفتارهای اجتماعی در فضای علمی دارد. چاپ نخست این کتاب در سال 1393 هجری شمسی توسط انتشارات فرهنگ نشر نو با ترجمه ساده و روان آقای میثم محمدامینی ارائه شده است.

کتاب نگاهی به کتاب اصول پرواز با هلیکوپتر حاصل تجربیات نگارندگان در کلاس های پرواز است، اما ناشر در ویرایش فنی و ادبی این اثر سخت کوتاهی کرده است. فصل نخست این کتاب نیز که در واقع درآمدی تاریخی بر موضوع به شمار می آید بی گمان باید با همراهی متخصص تاریخ علم بازنگاری گردد. ضبط نام ها و برابرنهادها نیز همچون بسیاری از آثار فارسی نیازمند بازبینی دقیق است.

بوم شناسی گیاهی یکی از رشته های تخصصی بوم شناسی عمومی است. کلمه «بوم شناسی» به معنی کلی آن برای اولین بار در اواخر قرن نوزدهم توسط دانشمند آلمانی به نام ارنست هاکل به کار رفت که آن را قالب روابط موجودات با محیط زنده و غیرزنده توصیف کرد. منشا بوم شناسی گیاهی از دو رشته علوم طبیعی به نام جغرافیای گیاهی و تاریخ طبیعی است و با سه رشته از علم زیست شناسی به نام های ژنتیک، تکامل و فیزیولوژی گیاهی ارتباطی تنگاتنگ دارد. بوم شناسی گیاهی به معنی وسیع کلمه با هر یک از رشته های فوق تداخل دارد لذا لازم است که از آن تعریف دقیق تری شود. بنا به تعریف کربز (2001): «بوم شناسی گیاهی مطالعه علمی اثرات متقابل گیاهان با عوامل محیطی است که توزیع و وفور گیاهان را مشخص می کند». متاسفانه در سه دهه اخیر با تخریب پوشش گیاهی بسیاری از زیستگاه های طبیعی کشور و تبدیل آن ها به اراضی زراعی و از طرفی با تک محصولی کردن کشت ها تنوع زیستی از بین رفته است. از این رو کشاورزان برای مبارزه با آفات و امراض گیاهی از سموم شیمیایی استفاده می کنند. لذا حفاظت بیولوژیک و تنوع زیستگاه ها در سرلوحه کلیه برنامه های استفاده از اراضی قرار گرفته است. جوامع گیاهی حافظ تنوع بیولوژیک زیستگاه های طبیعی کشور هستند. در واقع پوشش گیاهی همانند چتری است که زمین را حفظ می کند. علم بوم شناسی قدمتی طولانی دارد و به زمان یونان و روم قدیم بازمی گردد که فلاسفه آن عصر مقالاتی درباره روابط انسان و طبیعت نوشتند. اما به رغم وجود تاریخ طولانی، مبدا بوم شناسی گیاهی به صد سال قبل، یعنی به دوره رنسانس برمی گردد که در آن زمان جغرافی دانان و طبیعت شناسان تاثیرات بارزی بر روی علم بوم شناسی داشتند. ارسطو و افلاطون از نخستین کسانی بودند که در 300 سال قبل از میلاد مسیح درباره جغرافیا و بوم شناسی گیاهی مطالبی نوشتند. اما توسعه واقعی بوم شناسی گیاهی از کتاب های جغرافیای گیاهی شروع شد که به وسیله گیاه شناسان به رشته تحریر درآمده بود. سیاحت و شناخت بیشتر جهان به ویژه در قرن نوزدهم، نظریات بوم شناسی را متبلور ساخت.کارل لودویک ویلدنو (1812-1756) پیشرو این خط فکری جدید بود. وی اولین جغرافیدانی بود که خاطرنشان کرد اقلیم های مشابه ولو اینکه هزاران کیلومتر از یکدیگر فاصله داشته باشند(مانند آفریقای جنوبی و استرالیا)، دارای پوشش گیاهی مشابه هستند. در ایران نیز مانند بسیاری از کشورها، بوم شناسی گیاهی با رشته گیاه شناسی و جغرافیای گیاهی همراه بوده است. دو شخصیت بارز علم گیاه شناسی و بوم شناسی گیاهی در ایران دکتر صادق مبین و دکتر حبیب الله ثابتی بودند که هر دو در دانشگاه تهران به تدریس و تحقیق اشتغال داشتند. در سال 1339 با تشکیل طرح بررسی مراتع و تولید علوفه در وزارت کشاورزی با همکاری صندوق سازمان ملل متحد (فائو) و ورود آقای هانری پابو بوم شناس معروف فرانسوی به ایران کمک شایانی به شناسایی و مطالعه اکوسیستم های مرتعی و جنگلی کشور نمود. در سال 1347 با تشکیل وزارت منابع طبیعی اهمیت جوامع گیاهی و زیستگاه های طبیعی بیش از پیش رونق یافت به طوری که در سال 1353 به همت اساتید دانشگاه تهران و سایر محققین و کارشناسان سازمان جنگل ها و مراتع و سازمان محیط زیست کشور، «سمینار بررسی مسائل پوشش گیاهی ایران» برگزار شد. در سال 1350 دکتر محمدجواد میمندی نژاد استاد دانشگاه تهران به ترجمه کتاب«شالوده بوم شناسی» که از منابع مهم اکولوژی عمومی در دنیا بود، پرداخت. از دیگر چهره های تاثیرگذار در این حوزه دکتر محمدحسین جزیره ای. مهندس کریم ساعی، دکتر کریم جوانشیر و علی اصغر نیشابوری را می توان نام برد.

نخستین ویراست قارچ شناسی مقدماتی در سال 1383 توسط دکتر سید محمد اشکان نگاشته شد و نشر آییژ نیز چاپ و انتشار آن را به عهده گرفت. به دلیل اقبالی که دانشجویان و اساتید به این اثر نشان دادند، این کتاب در سال های 1385، 1387 و 1391 بازنشر گردید. مولف در تدوین آخرین ویراست این اثر که پیش رو است، از تجربه سال ها کار در زمینه های پژوهشی و نگارش علمی همراه با رخدادهای زمان تدریس و اجرای طرح های پرشمار پژوهشی و مطالب مندرج در منابع علمی به ویژه کتاب سلسله قارچ ها اثر دکتر سید اکبر خداپرست بهره گرفته شده است. در ویراست جدید، تعدادی عکس در متن کتاب آورده شده که از اسلایدهای میکروسکوپی محتوی اندام های قارچی خریداری شده از شرکت های آمریکایی و اروپایی تهیه گردیده است. یکی دیگر از تغییراتی که در این ویراست به چشم می خورد، استفاده از معادل های فارسی اصطلاحات قارچ شناسی مصوب گروه علوم کشاورزی فرهنگستان علوم است. همچنین در این نگارش، آرایه های قارچی با حروف فارسی و لاتین، هر دو، درج و برای تمایز کلمات فارسی از واژگان لاتینی، از حروف ایرانیک استفاده شده است. این اثر به لحاظ ظاهری از قطع مناسبی برخوردار بوده و قلمی که در آن به کار رفته نیز مطلوب است. کتاب دارای چهار بخش و سه پیوست است. اکنون به شرح این بخش ها می پردازیم.

میکروسکوپ ها در شاخه های مختلف علوم و فنون بسیار و به طور موثر به کار گرفته می شوند که زیست شناسی، پزشکی، و کانی شناسی از جمله آن ها به شمار می آیند. در علوم و فنون مواد پلیمری و به خصوص مواد نساجی نیز بسیاری از خواص انواع کالا و رفتار فرآیند تولید، منشا تغییرات ذره ای دارند که فقط با چشم مسلح دیده می شوند. به عنوان مثال وقتی نخی با الیاف با شکل سطح مقطع گرد یا مثلثی تولید می شود، نخی که از الیاف با مقطع مثلثی ساخته شده است، براق تر و حجیم تر است. شکل سطح مقطع الیاف را فقط با میکروسکوپ می توان دید. هدف کتاب میکروسکوپ و میکروسکوپی در پلیمر و نساجی جمع آوری و توضیح روش ها و وسایلی است که در میکروسکوپ و میکروسکوپی مورد استفاده قرار می گیرند. امروزه میکروسکوپ ها در پلیمر و نساجی در دو زمینه مختلف به کار گرفته می شوند: یکی کاربردهای معمولی روزانه و دیگری کاربرد در تحقیقات. شناسایی الیاف و مواد، تعیین تاثیرات عوامل تولید بر ظاهر میکروسکوپی در زمینه اول یعنی کاربردهای معمولی قرار دارند و روشن ساختن دنیایی که برای یک محقق تاریک و نادیدنی مانده است، زمینه کاری دوم است. کتاب حاضر مقدمه ای است بر میکروسکوپی که در آن به روش ها و وسایلی توجه شده است و سعی شده با نظریه های موجود برخی از چرایی ها پاسخ داده شوند. خواندن این کتاب برای کسانی که خود دستی در کار دارند، سودمندتر است. این اثر به از قطع مناسبی برخوردار بوده و صفحه آرایی آن هم به خوبی صورت گرفته است. البته گاهی ریز بودن قلم به کار رفته چشم را آزار می دهد. قلم نویسندگان، قلمی خوب و روان است که سعی شان بر آن بوده تا مطالب را به ساده ترین حالت ممکن بیان کنند که در این امر تا حد زیادی موفق بوده اند. بخش منابع و مآخذ گواه تلاش نگارندگان برای ارائه اثری علمی و دقیق است. در بخش «تعریف ها، واژه ها، و عبارت های مربوط به میکروسکوپی»، تمام اصطلاحات دشوار، یک بار به ترتیب فارسی و یک بار به ترتیب انگلیسی آمده که کمک خوبی برای درک بهتر مطالب به شمار می آید. کتاب در نه فصل تنظیم شده است که اکنون شرح مختصری درباره هر یک از آنان در اختیار خوانندگان قرار می گیرد.

کنترل تمامی عوامل محیط زندگی که به نحوی بر سلامت جسمی، روحی و اجتماعی انسان ها اثر می گذارد، تعریفی است که می توان از بهداشت محیط به دست داد. در همین رابطه تامین آب آشامیدنی سالم، تصفیه و دفع فاضلاب ها، کنترل آلودگی هوا، مدیریت مواد زائد جامد شهری و صنعتی، مبارزه با ناقلین، بهداشت مواد غذایی، بهداشت پرتوها و کنترل سروصدا از مهم ترین برنامه های بهداشت محیط اند. درس نامه جامع بهداشت محیط با هدف ارتقای سطح علمی و آمادگی بیشتر شرکت کنندگان در آزمون ورودی دوره های کارشناسی ارشد و دکتری این رشته تالیف شده است. این کتاب در پنج فصل آب، فاضلاب، مواد زائد جامد، هوا، و کلیات تنظیم شده و در پایان هر فصل نیز به نکات کلیدی آن اشاره شده است. برای بهره گیری بیشتر متقاضیان، سوالات آزمون های کارشناسی ارشد و دکتری سال 91 هم به آخر هر فصل ضمیمه شده که خوانندگان می توانند پاسخ اکثر سوالات را با مطالعه دقیق متن بیابند. سعی نویسندگان بر آن بوده تا با قلمی روان و بیانی ساده به شرح مباحث مختلف و متعدد در این حوزه بپردازند که تا حد زیادی در این زمینه توفیق یافته اند. بهره گیری از فونت مناسب، طراحی جلد ساده و گویا، و صفحه آرایی دقیق از ویژگی های مثبتی است که با تورق اولیه اثر به نظر می رسد. پیوستگی مطالب به خوبی رعایت شده و خواننده در مسیری مشخص گام برمی دارد. در انتهای هر فصل نکات کلیدی در قالب جملات کوتاه در اختیار خواننده قرار گرفته است و سوالات مرتبط با هر فصل نیز به آن ضمیمه شده اما اگر پاسخ این سوالات در انتهای کتاب قرار می گرفت، ملاک بهتر و کامل تری برای سنجش خواننده بود. اکنون به توضیح و شرح مبسوط این فصول پنج گانه می پردازیم.

کشاورزی دقیق را می توان دارای عمری 15 ساله یا 300 ساله دانست. اگر بومیان آمریکایی را در نظر بگیریم که به مهاجران آموختند چگونه مواد ارگانیک را به شکل ماهی به بذر ذرت اضافه نمایند، عمر این علم را 300 ساله می توان رقم زد. اما اگر ظهور سامانه موقعیت یاب جهانی (GPS)، پایشگر عملکرد محصول و فناوری های دیگر را نقطه آغاز کشاورزی دقیق بدانیم، می تواند 15 ساله باشد. کتاب پیش رو، منحصر به کشاورزی دقیق نیست، اما جنبه مهم و مشخصی از کشاورزی دقیق را در نظر می گیرد و به شکل قابل آموزش و قابل فهمی ارائه می کند. کتاب نه فصل دارد. سه فصل نخست مقدمه اند که زمینه ای از مفاهیم را برای درک بحث های مربوط به تفسیر مکانی مهیا می کند. شش فصل آخر روی روش های تجزیه وتحلیل و نقشه های تفسیری که می تواند پایه ای برای تصمیم گیری باشد تمرکز دارد. بر اساس آنچه مولف در مقدمه آورده است فناوری باید مقصودی را برای کاربر و فوایدی را برای وی فراهم نماید. نرم افزار Arc View مهارت های لازم برای استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی تجاری را فراهم می آورد. جمع آوری داده های زمینی، مهارت های کاربرد سامانه موقعیت یاب جهانی (GPS) سنجش از راه دور (RS) اینترنت را برای تامین داده های مورد نیاز برای تصمیم گیری فراهم می کند که کشاورزی دقیق درصدد معرفی این برنامه ها و نرم افزارها است.

با افزایش جمعیت و نیاز روزافزون به غذا در جهان نیاز به روش های جدیدی که امکان تولید بالاتر و برداشت محصول خارج از فصل را فراهم می نمایند، بیشتر آشکار می شود. ایجاد گلخانه برای تولید محصولات کشاورزی به دلیل امکان کنترل عوامل تاثیرگذار محیطی همچون تغییرات دمایی، جلوگیری از پدیده های سرمازدگی، گرمازدگی، استفاده بهینه از آب وخاک، امکان کاربرد مناسب کود و سم و درنهایت تولید در خارج از شرایط زمانی، جایگاه ویژه ای یافته و کشت گلخانه ای به عنوان یک روش متفاوت با بازده بالا در سال های اخیر رو به گسترش گذاشته است. اگرچه کاشت گیاهان در گلخانه، دانشی علمی است، ولی با هر بار تجربه این روش مشکلات و سوالات جدیدی به وجود می آید که در پی رفع آن ها اطلاعات جدیدی به دست می آید. بدین خاطر کتاب مهندسی گلخانه سعی کرده تا به شیوه پرسش و پاسخ، ضمن مطرح کردن سوالاتی درباره مهندسی و کشت محصولات گلخانه ای، مرجعی سریع در زمینه راهکارهای اصولی و مراحل احداث یک گلخانه به صورت عملی و کارشناسانه ارائه کند. کتاب به گونه ای نگاشته شده که گروه های مختلف علاقه مند به امر گلخانه از مبتدی تا دست اندرکاران و دانشجویان بتوانند از آن استفاده کنند.

سلول های بنیادین، سلول هایی هستند که توانایی تبدیل و تمایز سایر و انواع مختلفی از سلول ها را دارند و از آن ها می تواند در تولید سلول ها و نهایتا بافت های مختلف بدن استفاده نمود. منابع اصلی دستیابی به این سلول ها شامل: مغز استخوان- بند ناف و جفت است. امروزه از این سلول ها و توانایی های آن ها جهت ترمیم بافت های آسیب دیده استفاده می شود. البته ذکر این نکته در اینجا جالب است که امروزه تحقیقات گسترده ای در حال انجام است که استفاده از این سلول ها را در درمان سرطان امکان پذیر کرده است. از نقطه نظر محل دستیابی این سلول ها به 3 دسته کمی: سلول های بنیادین جنینی- سلول های بنیادین بالغ و سلول های بنیادین بند ناف تقسیم بندی می شوند. از نظر خصوصیات بیولوژی و فیزیولوژیک این سلول ها دارای 2 مشخصه کمی: خود- نوسازی و دیگری خاصیت پرتوانی می باشند. در خود نوسازی این سلول ها توانایی تکثیر نامحدودی دارند ولی در حالت نامتمایز باقی می مانند. پرتوانی این سلول ها به 5 دسته مختلف تقسیم بندی می شوند. البته این دسته بندی با توجه به پتانسیل تمایز سلول های بنیادین به انواع مختلف سلول ها است. این تقسیم بندی شامل: Totipotent، Pluripotent، Multi potent، Oligo potent و Uni potent است. بنابراین با توجه به قابلیت های فراوان این سلول ها در درمان مختلف بیماری ها، دانستن هرچه بیشتر فیزیولوژی و بیولوژی این سلول ها ما را درک بهتر این سلول ها و درنتیجه به کارگیری هدفمندتر این سلول ها بسیاری تواند یاری کند. برای رسیدن به این هدف مهم به کارگیری تکنولوژی و تکنیک های قابل پیاده سازی در محیط آزمایشگاهی به منظور کشت این سلول ها به نحوی که بتوان تمامی خصیصه های بیولوژی آن ها را مطالعه نمود بسیار پراهمیت است. طی آخرین تحقیقاتی که انجام پذیرفته این نکته به اثبات رسیده است متغیره های کشت این سلول ها و تکنیک های استفاده شده برای درک بهتر فعالیت آن ها می تواند تاثیر بسیار زیادی در بروز خصیصه هایی از این سلول ها شود که حتی مورد انتظار نیستند به همین منظور محققین و دانشمندان در این زمینه تلاش فراوانی کرده اند که بتوانند متدها و شیوه های تاییدشده ای را در زمینه تحقیقات بیولوژی و آزمایشگاهی گسترش دهند. کتاب حاضر از جمله کتبی است که آخرین متدها و پروتکل های تحقیقاتی موردنظر بر روی سلول های بنیادین را ارائه می دهد. تمامی این پروتکل ها بر اساس موفق ترین تحقیقات انجام شده طی دهه گذشته می باشند که تا امروز نیز به عنوان بهترین پروتکل ها شناخته می شوند.

اگر در شبی تاریک به دور از آلودگی های نوری متداول شهرها به آسمان بنگرید، نواری کمرنگ را خواهید دید که در پهنه آسمان کشیده شده است. مردمان باستان بدون آنکه بدانند ماهیت این نوار چیست، آن را بر اساس داستان ها و اسطوره هایی که داشتند «راه کاه کشان» نامیدند. امروزه اخترشناسان می دانند که این نوار مه آلود در واقع خانه ما، کهکشان راه شیری است. کهکشانی مارپیچی مشتمل بر دویست میلیارد ستاره. خورشید به همراه زمین و دیگر سیارات در یکی از بازوهای این کهکشان نسبتا بزرگ قرار دارد. بی گمان نخستین پرسشی که در ذهن هر اخترشناس درباره کهکشان ها شکل می گیرد منشا و تحول آن هاست. امروزه منجمان، همچون باستان شناسان در پی یافتن آثار و بقایای کهکشان های اولیه هستند. آن ها توانسته اند در پرتو تحقیقات نظری و رصدهای متوالی پاسخ های خوبی درباره کهکشان های اولیه بیابند. نود سال بعد از کشف ادوین هابل آمریکایی مبنی بر اینکه سحابی های بسیار کم نور، نه اجرامی درون راه شیری، بلکه کهکشان هایی مستقل هستند، امروزه تلسکوپ فضایی همنام او کهکشان هایی را آشکارسازی و رصد کرده که وقتی عالم فقط 2% سن امروزی اش (13.7 میلیارد سال) قدمت داشت تشکیل شده بودند. آن لکه های محو و کمرنگی که هابل با بزرگ ترین تلسکوپ زمان خودش رصد می کرد، هنوز هم برای تلسکوپ های کنونی به خاطر درخشندگی بسیار اندکشان محو به نظر می رسند؛ اما تلسکوپ های بزرگ در راه اند. طی چند دهه آینده تلسکوپ هایی نظیر جیمز وب، آتاکاما و نیز تلسکوپ های کلاس 30 متری دریچه شناخت انسان از کهکشان های اولیه عالم را گسترده تر خواهند کرد. کهکشان های اولیه هنوز نیازمند کارهای نظری و رصدی سنگینی هستند.

رسیدن به اهداف ترسیم شده در سال جهانی نور (2015 میلادی) نیازمند در پیش گرفتن رویکردهایی نوین در آموزش نور است. ارتقای درک عمومی، توجه به توسعه پایدار و به کارگیری تاریخ علم از جمله این رویکردهای مهم به شمار می آیند. بی گمان پیاده سازی این رویکردها نیازمند توجه به دقایق و لطایف بسیاری است که در این مقاله به شماری از آن ها اشاره می شود.