نسبت متن و دیگری در اندیشه باختین

دیگری و دیگربودگی در زمره دغدغه های اصلی باختین در آثار اوست، اما آنچه به کار او، در این زمینه، رنگ و بوی خاصی می بخشد پیگیری این مضمون در متون و جستجوی «حیث متنی» دیگری است. در این مقاله تلاش شده است ضمن واگشایی تلقی فلسفی باختین از دیگربودگی و نسبت خود و دیگری در جهان، جوانب گوناگون حضور دیگری در متن مورد بررسی قرار گیرد. اندیشه اصلی مقاله آن است که اگرچه باختین برخی متون را گفتگوگرایانه و برخی دیگر را تک گویی گرایانه می خواند، از اشارات و مباحث او در این زمینه چنین برمی آید که در هر متنی درجه ای از کشاکش و تنش میان گفتگو و تک گویی وجود دارد. به عبارت دیگر، نه متون گفتگویی عاری از هرگونه عنصر تک گویانه اند و نه متون تک گویانه خالی از هر نوع عنصر گفتگویی هستند. بنابراین، آنچه دست های از متون را تک گویانه و دست های دیگر را گفتگویی می سازد، غلبه یکی از عناصر یاد شده است نه حضور یا فقدان مطلق آن ها.