تحلیل جامعه شناختی مفهوم عدالت از دیدگاه حضرت علی

هدف مقاله حاضر، واکاوی اندیشه های اجتماعی و سیاسی حضرت علی(ع)، به ویژه درباره عدالت است. این مقاله سعی دارد مفهوم عدالت و ابعاد آن را از دیدگاه ایشان بررسی کند. در این مطالعه، با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی از متن کتاب نهج البلاغه، به مثابه متن اصلی، مقوله های مرتبط با عدالت استخراج گردید. یافته های تحلیل محتوا نشان می دهد مفهوم عدالت، کلیدی ترین و باارزش ترین مفهوم در نظام فکری، و مبنایی ترین اصل در سلوک سیاسی اجتماعی ایشان است. در دیدگاه حضرت علی(ع)، عدالت امری اجتماعی است و در تمامی ارکان جامعه با مفاهیم حق، نیاز، شایستگی، مساوات و برابری گره خورده است. عبارات مختلف نهج البلاغه درباره عدالت، نشان می دهد نگاه حضرت به مفهوم عدالت، نه نگاه محافظه کارانه و انطباق با وضع موجود و نه نگاه صرف مساوات گرایانه است. انطباق پاداش های اجتماعی و مادی برحسب تلاش فردی، ارج نهادن حاکم عادل به شایستگی های افراد، و رفع حداقل نیاز همه افراد جامعه در عین پذیرش خلقت برابر انسان ها، فضای مفهومی عدالت علوی را از دیدگاه مساوات گرایی و برابری گرایی مرسوم در ادبیات سیاسی رایج غرب متمایز می سازد.