چیستانها منابع قابل احیای اقوام ایرانی برای پرورش تفکر انتقادی کودکان و نوجوانان

چیستانها یکی از عناصر ادبیات فولکلوریک اقوام ایرانی است که از منابع عمده بهبود تفکر و عقلانیت و نیز ارتقای سطح فکری و بهبود شیوه های اندیشیدن و پرورش مهارتهای تفکر در کودکان در گذشته بوده و قابلیت احیا و بروزرسانی به همان منظور در حال حاضر را دارد؛ هرچند در ادبیات عربی، عبری، یونانی، لاتینی و انگلوساکسون (انگلیسی کهن) نمونه های متعددی از چیستان (لغز) یافت میشود. ولی پیران نیک اندیش ما در بین اقوام مختلف آن را بعنوان منابع غنی پرورش مهارتهای تفکر گسترش داده اند؛ آنچه به آن در بین ترکان و آذری ها «تاپماجا» و در بین کردها «تشتانوک» و در بین لرها «چی نه چی نه» و نیز کلمه بلوچی «چاچ» یا آنچه در سراوان «چاچا ماچا» و در گیلان زمین «این چیسه گه» «هنگی ایسه هنگی نیه» و مسله میگویند همان «لغز» عربی است که در اصطلاح ادبای فارسی، آن را «چیستان» (چیست آن) میگویند. با شواهدی که ذکر می شود حتما به یاد آوردید چگونه گوش هوشتان از آن بازی های جذاب سیراب میشدند و بنیانهای تفکر در شما پی ریزی میشدند. خودتان واقفید که این آموزشهای همراه با بازی و جایزه و تشویق، نتایجی معجزه گون داشته و بنیانهای تفکر ایرانی در کودکان از این مبناها شکل گرفته است. درصدد خواهیم بود اثبات نماییم که تفکر انتقادی که یکی از شیوه های مورد توجه دنیای معاصر است با مولفه های ششگانه اش تماما در این منابع غنی ما مستتر است و ما میتوانیم با احیا و بروزرسانی این شیوه های بومی علاوه بر نگهبانی از این منابع غنی خود به تداوم آنچه آزمون پس داده معروف هستند، اقدام نماییم. در این نوشتار، ضمن جستجوی معادل چیستانها در بین اقوام مختلف ایرانی به خود چیستانها یادگاری های پیران عاقل اقوام ایرانی میپردازیم تا در تطبیق سازی آنها با مولفه های ششگانه تفکر انتقادی مشکلی نداشته باشیم.