دو چهره از قرآن: قرآن و مصحف

قرآن متن شرعی متعارفی تلقی می شود که شکل دهنده سند بنیادین اسلام است. مقاله پیش رو رهیافت نوینی را پیشنهاد می دهد که عبارت است از: تلقی قرآن به عنوان فرآیند ارتباطات بین پیامبر6 و جامعه اش؛ فرآیندی که امکان بازیابی ماهیت نمایشی قرآن را فراهم می آورد. نیز این رهیافت به ما امکان می دهد تا بستر فرهنگی قرآن را با ردیابی فرآیندهای «گفت و گو»، «تصاحب» یا «رد کردن» میراث کهن تر یهودی و مسیحی بازسازی نماییم. بدین سان، قرآن به صورت مدرکی بر یک الگوواره دینی، انقلابی در اواخر دوره باستان پدیدار می شود. تاکید بر تبادل نیرومند شفاهی _ مکتوب و «فرآیند ارتباط» به عنوان روشی برای توسعه و تدوین قرآن در تبادل با میراث یهودی و مسیحی، یادآور رابطه تنگاتنگ بین قرآن مکتوب و شفاهی است که تا دوره های نوگذشته اسلام ادامه داشته است. بر اهمیت فوق العاده قرآن شفاهی به عنوان کلام چارچوب نایافته و میانی خداوند تاکید شده؛ چه، بر خلاف چارچوب هر نمایشنامه داستانی، سراسر قرآن به سان یک فراسخن است. به بیان دیگر، قرآن را باید به عنوان یک متن ادبی برتر و بیشتر، فرامتنی تلقی نمود که بازتاب دهنده وضعیت کشمکش های جاری در زمان پدیداری اش است. در خصوص اسلام، در باور غیر الزامی قرآنی، ارتباط شفاهی کلام الهی بر متنی از مصحف مکتوب _ که بعدها رسمیت یافته _ تقدم دارد؛ هر چند این ارتباط شفاهی دارای ماهیت تفسیری نیز هست.