آثار شگفت انگیز معرفت نفس (از منظر عرفان اسلامی و حکمت متعالیه)

منظور از «معرفت نفس» در این پژوهش، شناخت حضوری نفس به خود و مراتب خود می باشد؛ شناختی که سالک، واقعیت خارجی و نورانی نفس را با تمام وجود می یابد و از ادراک آن و اشراقات و تجلیاتی که بر نفس می تابد، غرق در لذت و بهجت می شود. نفس انسان دارای مراتب و لایه های پنهان تری مانند مرتبه مثالی، عقلی و فراعقلی است که در اثر مراقبت و مجاهدت به فعلیت و ظهور رسیده، سالک می تواند این مراتب را بدون هیچ حجابی از نزدیک با علم حضوری بیابد. هدف نهایی در راه معرفت نفس، دستیابی به درجه «فناء فی الله » و شهود عجز و فقر ذاتی نفس به خداوند می باشد؛ ولی در اثنای سلوک ممکن است حالات خاصی به سالک روی نموده، پرده های ملکوت از روی دل و سر او کنار رود و بتواند برخی حقایق غیبی را با چشم دل مشاهده نماید. همچنین امکان دارد نفس سالک در پرتو ریاضت و تزکیه از نیرو و قدرتی فوق العاده بهره مند گردد که بتواند در نظام تکوین به اذن خداوند تصرف نموده، چیزهایی را انشا یا تغییر دهد. در این نوشتار آثار شگفت انگیز «معرفت نفس» از دو منظر عرفان اسلامی و حکمت متعالیه مورد پژوهش قرار گرفته، منشا و خاستگاه آنها بررسی شده است. در گستره عرفان اسلامی به ویژه عرفان ابن عربی، بر حالت های شگفت نفس مانند دستیابی به مقام «کن»، انشای بدن (بدلاء) و سریان در هستی تاکید شده است. در حکمت متعالیه غالبا بر مقام «لایشغله شان عن شان»، دستیابی به ملکه خلع بدن و اخبار از غیب تاکید شده است.