بررسی آرایه های بدیع لفظی و معنوی در «معارف» بهاء ولد

معارف کتابی است از بهاء ولد که مطالب متنوعی دارد و نظم و ترتیب خاصی هم میان فصول مختلف کتاب وجود ندارد. به علاوه مشخص نیست که این کتاب نوشته بهاء ولد است یا مجموعه مواعظ و تقریرات وی که بعدها توسط مریدانش گردآوری و مکتوب شده است؟ و پیداست چنین کتابی سبکی یکسان ندارد. گاه دارای نثری خشک و عالمانه است، گاه به زبان عامیانه مردم بلخ نزدیک می شود و گاه نثری دلنشین و ادیبانه دارد، اما در بسیاری از موارد به ویژه هنگامی که بهاء با جسارت و بی پروایی به توصیف حالات روحی و شرح معاشقه خود با الله می پردازد به نثری شاعرانه تبدیل می شود. تحقیقاتی که تاکنون درباره معارف انجام گرفته، عمدتا یا مربوط به محتوا و مسائل عرفانی آن است یا تاثیری که بر اندیشه و سبک شعری فرزندش، مولوی داشته است. مقاله حاضر با روش توصیفی تحلیلی به زیباشناسی و بررسی آرایه های معارف در دو حوزه بدیع و بیان می پردازد. در گروه بدیع لفظی، واج آرایی (تکرار صامت و مصوت) در آن بسیار وجود دارد و انواع سجع و جناس و چند مورد موازنه هم در آن دیده می شود. در گروه بدیع معنوی، وجود آرایه التفات، نوشته های این کتاب را به نوعی تداعی معانی نزدیک کرده است. تناسب (مراعات النظیر) و تضاد در آن زیاد و ای هام و متناقض نما (پارادوکس) کم است.