کاغذ بغدادی در قرون نخستین اسلامی، بازخوانی یک انگاره

یکی از مهم ترین رویدادهایی که بر پویش های فرهنگی مسلمانان تاثیر بی بدیل و پایدار نهاد آشنایی آنان با کاغذ و صنعت کاغذسازی از سال های میانین سده دوم هجری بود. در بسیاری از تحقیقات جدید، چنین ادعا شده که ایجاد صنعت کاغذسازی در بغداد و تولید کاغذ بغدادی با چند دهه نخستین تولد این شهر هم زمان بوده است. بر پایه این تحقیقات که بر گزارش هایی از منابع نسبتا متاخر استوار شده، چندسالی پس از ساخت کاغذ در سمرقند (حدود 179ه)، تولید کاغذ در بغداد به دستور فضل بن یحیی برمکی، وزیر هارون الرشید (حک. 170-193)، آغاز شد. در مقاله پیش رو، با استدلال بر متاخربودن نسبی منابع مورد استناد این دست از تحقیقات و نیز با ذکر شواهدی چون انحصار تولید کاغذ در چین و سمرقند و نیز اتکای بغداد به واردات کاغذ از این سرزمین ها تا سده ششم هجری، معلوم شده که قدمت وجود کاغذ بغدادی از سده هفتم که یاقوت حموی از وجود آن در بغداد خبر داده فراتر نمی رود.