روش شناسی شیخ حر عاملی در تبیین، تنظیم و اثبات عقاید

تبیین روشن و صحیح عقاید، تنظیم معقول و منطقی آموزه های اعتقادی و اثبات آنها برای مخاطب از وظایف اصلی متکلمان است. حر عاملی، متکلم اخبارگرای مکتب اصفهان، در آثار کلامی خود از روش های متعددی در این سه مقام بهره برده است. در این پژوهش با مرور تمام آثار کلامی وی روش هایی را که او در این سه مقام استفاده کرده استخراج و استقصا کرده ایم. حر عاملی در مقام تبیین از روش هایی همچون تعریف مفردات، ذکر مبانی، ذکر احتمالات و ذکر مثال و تشبیه استفاده کرده است. وی از روش ذکر تاریخچه سود نبرده است که شاید این نکته معلول کم توجهی وی به منابع کلامی رایج و دیدگاه های فرق و مکاتب کلامی مخالف باشد. نیز در مقام تنظیم آموزه های اعتقادی، بر اساس مقتضای بحث، گاه تقدم و تاخر آموزه ها در اثبات را ملاک عمل قرار داده، و گاه بر اساس تقدم آموزه های عقلی بر نقلی عمل کرده است. او در مقام اثبات گاه همچون متکلمان عقل گرای فلسفی به استدلال های عقلی- فلسفی دست یازیده است. با وجود این، در مواضعی که برای اثبات یا رد یک عقیده هم به ادله مبتنی بر مقدمات عقلی دسترسی داشته و هم به ادله نقلی، دسته دوم را ترجیح داده است. برای اثبات عقاید از براهین منطقی همچون برهان سبر و تقسیم، ذوحدین، خلف و نیز برهان انی استفاده کرده است.