ارزیابی وضعیت راندمان آب آبیاری در ایران

تعیین راندمان سامانه های آبیاری موجود و ارزیابی نحوه کار آنها از مهم ترین و ضروری ترین اقدامات لازم برای تصمیم گیری و تصمیم سازی های مرتبط با مصرف بهینه آب، الگوی کشت و کاهش تلفات آب آبیاری است. در این پژوهش، به منظور تهیه بانک اطلاعات راندمان های آبیاری در کشور، به جمع بندی نتایج مطالعات مرتبط با راندمان های آبیاری پرداخته شده است. نتایج حاصل از بررسی های مزرعه ای در سامانه ها و شبکه های مختلف آبیاری (سنتی و پایین دست سدها) در سطح کشور طی سال های 94-1370جمع آوری و تحلیل شدند. نتایج تحلیل ها نشان می دهد که راندمان کاربرد آب آبیاری در کشور از 5/22 تا 5/85 درصد متغیر و میانگین آن 0/56 درصد است؛ به طوری که متوسط این راندمان در سامانه های کرتی، نواری و جویچه ای به ترتیب 3/55، 9/52 و 5/52 درصد است. از بین روش های بارانی نیز روش رول لاین (آبفشان غلطان) و کلاسیک ثابت به ترتیب بیشترین (9/66 درصد) و کمترین (1/52 درصد) راندمان کاربرد را دارند و در آبیاری قطره ای این کمیت 1/71 درصد است. متوسط راندمان کاربرد آب آبیاری در سامانه های آبیاری تحت فشار و سطحی به ترتیب 6/66 و 6/53 درصد است. با مقایسه روش های مختلف آبیاری تحت فشار مشاهده می شود که میانگین راندمان کاربرد آب آبیاری در روش های آبیاری بارانی 1/62 و در روش های آبیاری قطره ای 1/71 درصد است. بررسی روند تغییرات راندمان آب آبیاری طی سال های مختلف نشان می دهد که راندمان کاربرد آب آبیاری در دو دهه 80-71 و 90-81 و سال های 94-91 به ترتیب 52، 4/58 و 8/58 درصد بوده است. همچنین، بررسی ها نشان می دهد که راندمان انتقال و توزیع نیز در دهه های مذکور به ترتیب 0/67، 5/68 و 2/74 درصد بوده است. بدین ترتیب، راندمان کل در دهه های یاد شده به ترتیب 8/34، 0/40 و 6/43 درصد برآورد می شود بدین معنا که از سال 1375 (نیمه دهه 80-71) تا سال 1394 راندمان کل آبیاری، هر سال حدود یک درصد رشد داشته است. به عبارتی، از سال 1375 به بعد روند افزایشی راندمان آبیاری مطابق مقادیر پیش بینی شده در برنامه های توسعه ای کشور (حدود 1 درصد) بوده است. از علل مهم افزایش راندمان در این دهه ها می توان به تجهیز و نوسازی اراضی، افزایش میزان آگاهی های بهره برداران درباره مسائل آب و خاک، گسترش شبکه های آبیاری، توسعه سامانه های نوین آبیاری، و ترویج و انتقال یافته های تحقیقاتی به بهره برداران اشاره کرد.