ارزیابی شاخص های رشد سه گونه دارویی سیاهدانه، همیشه بهار و گاوزبان اروپایی در نسبت های جایگزینی کشت مخلوط

کشاورزی پایدار مدیریت بهینه منابع کشاورزی است که ضمن رفع نیازهای بشر، کیفیت تولیدات کشاورزی و محیط زیست را تضمین و ظرفیت منابع آب و خاک را نیز حفظ می کند. تاکنون پژوهش های مختلفی تاثیر مثبت کشت مخلوط را بر استفاده بیشتر از زمین (نسبت برابری زمین)، شاخص های سطح برگ و ماده خشک، شاخص های رشد، عملکرد و غیره را نشان داده اند. اقبال جهانیان از گیاهان دارویی در دهه های اخیر در کنار برتری های پرشمار کشت مخلوط نسبت به تک کشتی سبب جلب توجه کشاورزان به تولید گیاهان دارویی با کشت مخلوط شده است. بنابراین هدف از انجام این آزمایش ارزیابی شاخص های رشدی سه گونه دارویی سیاهدانه، گاوزبان اروپایی و همیشه بهار در کشت مخلوط جایگزینی بود.
این آزمایش در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد در سال زراعی 93-1392 انجام شد. تیمارها شامل کشت های مخلوط دوگانه سیاهدانه-همیشه بهار، سیاهدانه-گاوزبان اروپایی و همیشه بهار-گاوزبان اروپایی با نسبت های 50:50 و کشت مخلوط سه گانه سیاهدانه-همیشه بهار-گاوزبان اروپایی با نسبت 33:33:33 و همچنین کشت خالص آن ها بود. دور آبیاری هفتگی بود و نمونه گیری های فصل رشد به صورت تخریبی، هر دو هفته یکبار انجام شد. اندازه گیری تغییرپذیری روزانه شاخص های رشد در طی فصل رشد با استفاده از توابع مربوطه اندازه گیری شد و برای برازش توابع به داده ها و رسم شکل ها از نرم افزارهای SlideWrite و MS Excel استفاده شد.
نتایج و بحث: نتایج نشان داد که بیشترین میزان شاخص سطح برگ (LAI) و کل ماده خشک تولیدی (TDM) هرکدام از گیاهان سیاهدانه، همیشه بهار و گاوزبان اروپایی به کشت خالص آن ها اختصاص داشت و کمترین آن نیز در تیمار کشت مخلوط سه گانه آن ها به دست آمد. دلیل این نتیجه را می توان کاهش تراکم هرکدام از گیاهان مورد بررسی در تیمارهای کشت مخلوط دوگانه و سه گانه جایگزینی دانست. از سویی برخلاف این نتایج، بالاترین اعداد دیگر شاخص های رشد از جمله سرعت رشد نسبی (RGR)، سرعت رشد گیاه (CGR) و سرعت جذب و ساخت (آسیمیلاسیون) خالص (NAR) در تیمارهای کشت مخلوط به دست آمد که در این بین بالاترین میزان این شاخص ها برای هرکدام از گیاهان سیاهدانه، همیشه بهار و گاوزبان اروپایی در تیمار کشت مخلوط سه گانه به دست آمد. در توضیح این نتایج، می توان گفت چون در کشت مخلوط به دلیل اشغال بیشتر آشیان های بوم شناختی (اکولوژیک) توسط گیاهان مورد کشت، آشیان های کمتری می تواند در اختیار علف های هرز قرار بگیرد و بنابراین با کاهش شمار و تراکم گونه های علف هرز و همچنین پرهیز از رقابت و تداخل آن ها با گیاهان مورد کشت، سبب بهبود شرایط رشدی برای گیاهان در کشت مخلوط می شود. از سوی دیگر در کشت مخلوط رقابت درون گونه ای به کمترین رسیده و اثرگذاری های مثبت گونه های کشت مخلوط بر یکدیگر سبب بهبود رشد و در نتیجه شاخص های رشدی می شود.
نتایج این آزمایش نشان داد هرچند به دلیل تراکم کمتر سیاهدانه، همیشه بهار و گاوزبان اروپایی در کشت مخلوط جایگزینی نسبت کشت خالص آن ها، شاخص سطح برگ و میزان تجمع ماده خشک آن ها از کشت خالص کمتر بود، اما به دلیل بهبود شرایط رشدی برای این گیاهان در تیمارهای کشت مخلوط، سیاهدانه، همیشه بهار و گاوزبان اروپایی در کشت مخلوط، از نظر شاخص های رشدی دیگری مانند سرعت رشد گیاه و سرعت جذب و ساخت خالص برتر از کشت خالص بودند. کشت مخلوط با تاثیری که بر بهبود کیفیت خاک، افزایش ترسیب کربن و کاهش آب شویی نیتروژن می تواند داشته باشد، در خدمات کشاورزی بوم شناختی (اگرواکولوژیک) بسیاری سهیم است. نتایج این تحقیق موید استفاده بهتر گیاهان سیاهدانه، همیشه بهار و گاوزبان اروپایی از منابع محیطی در تیمارهای کشت مخلوط و تاثیر شایان توجه آن بر شاخص های رشدی این گیاهان است. بنابراین با توجه به یافته های این آزمایش به نظر می رسد که کشت مخلوط و به ویژه کشت مخلوط سه گانه سیاهدانه، همیشه بهار و گاوزبان اروپایی می تواند از نظر مدیریت بوم شناختی منابع سودمند واقع شود.