نگرشی بر مبانی شهر سازی و حیات اجتماعی در شهرهای عصر صفوی

در ایران عصر صفوی ، این مساله با تعریفی سازمان یافته از نظام تولید ، توزیع و مبادله میان جامعه شهری و روستایی و تبیین سازمان اداری فرایند تجارت ، هرکدام نقشی تعیین کننده در پویایی حیات اجتماعی شهر داشته اند. پژوهش حاضر بر اساس روش تحلیل تاریخی و بهره گیری از منابع تاریخی و مطالعات اجتماعی و اقتصادی شهر، با هدف تبیین ساختار اقتصادی شهرهای ایران در عصر صفوی نگاشته شده است. به همین منظور برای شناخت منطقی و مستند از تحولات رخداده ، شهرهای فرح آباد در شمال ، اصفهان در مناطق مرکزی و بندرعباس در جنوب ایران به عنوان شهرهای شاخص ، مورد مطالعه قرار گرفته اند. دلیل گزینش این شهرها بیشتر به دلیل ماهیت عملکردی آنهاست که به ترتیب شامل شهرهای تولیدی ، صنعتی(فرآوری کننده) و صادرکننده دارای عملکرد بوده اند.
نتایج این تحقیق نشان می دهد که شهرهای ایران عصر صفوی در دو قالب شهرهای توسعه یافته و احداثی با پراکندگی مکانی خاصی در مسیر تجاری ابریشم در عصر سلطنت شاه عباس اول(1038-996ق) در سه بخش شمالی ، مرکزی و جنوبی ایران ، به تولید ، توزیع و صادرات کالا کارایی داشتند. بر حسب نظام تولید و مبادله رایج ، شهرهای عملکردی عصر صفوی به سه گونه شهرهای تولید کننده مواد خام ، واسطه ای یا فرآوری کننده و در نهایت صادر کننده (شهرهای بندری) تقسیم می شدند. تحلیل مناسبات اقتصادی شهرهای عصر صفوی نشان می دهد که اشکال ارائه شده در نظام مبادله بر جنبه های انحصارطلبی تام شاه و بهره کشی مالکانه ، وابستگی شدید اقتصاد شهری به اقتصاد کشاورزی در روستاها و در نهایت شکل گیری نظام واسطه گری و خرده کالایی در شهرها تمرکز داشت.