روایت شرقی معراج نامه میرحیدر

تاریخ نگارگری ایران دربردارنده مکتب های مختلفی است که در تمامی شان کم وبیش می توان تاثیرات و اقتباس هایی فنی و سبکی را از هنر فرهنگ های مختلف شرق و غرب مشاهده کرد. ازجمله این مکاتب، «مکتب هرات» در دوره تیموریان است. از ویژگی های برجسته این مکتب نفوذ مشخص هنر خاور عنوان شده و عمده آثار برجای مانده مکتب هرات حاصل کارگاه هرات است که به امر شاهرخ پسر امیر تیمور برپا شده بود. معراج نامه میرحیدر با مضمون روایت معراج حضرت محمد (ص)، یکی از این آثار است که در مقایسه با معراج نامه های دیگر ازجمله معراج نامه منسوب به احمد موسی متعلق به دوره ایلخانی، دارای نقش مایه ها و شخصیت پردازی های ویژه ای است که چیزی بیش از تاثیرات سبکی و عناصر بصری خاور دور را نشان می دهند. به نظر می رسد در این نسخه تاثیرات شرقی به سبک و شیوه اجرا منحصر نگشته و در برداشت نگارگر از سفر معراج و موجودات مختلفی که حضرت محمد(ص) در این سفر با آن ها روبرو می شوند نیز وارد شده است. حال پرسش این است که آیا معراج نامه شاهرخی تنها یک اثر در مکتب تیموری با تاثیرپذیری از عناصر شرقی است و یا این تاثیرات در محتوای اثر وارد شده و از اساس می توان آنرا روایتی شرقی از معراج پیغمبر دانست؟
در این پژوهش که به روش توصیفی تحلیلی و بر اساس استنتاج از شواهد و منابع موجود انجام می گیرد، ابتدا آیات (18-13) سوره «نجم» و همچنین سوره «اسراء» و روایات مربوط به معراج حضرت محمد(ص) بررسی خواهد شد تا تفاوت های موجود بین صور تصویر شده در معراج نامه شاهرخی و آنچه در آیات و روایات آمده است مشخص شود. در ادامه با آوردن معادل های این نقش مایه ها در ادیان خاوری و به ویژه بودیسم «واجرایانا» و مقایسه با تصاویر معراج نامه، این گمان تقویت می گردد که نگارگر، علاوه بر تاثیرپذیری سبکی از هنر شرق، در نمایش هویت موجودات و عناصر روایت نیز وامدار مفاهیم شرقی است.