مروری بر ابعاد نظریه «تجلی» در عرفان اسلامی

چگونگی پیدایش کثرت ها، همواره ذهن اندیشمندان را به خود مشغول داشته است. اهل عرفان در مقابل سه نظریه خلق، صدور و تکوین، نظریه تجلی را مطرح کرده اند. در نظریه تجلی، عشق حق به ذات خویش عامل تجلی پیدایش کثرات است. از دیدگاه عارفان، مبنای آیه بودن عالم که در قرآن کریم آمده، همان تجلی و آشکار ساختن کمالاتی است که به نحو بسیط در عالم غیب و الوهیت ذات حق وجود دارد. ایجاد اشیا در عین اینکه ظهور است و باعث ارایه و بازتاب کمالات حق، متضمن اخفای حق نیز می باشد؛ زیرا از کمالات بی نهایت، فقط پرده ای و شمه ای را ارایه می دهند و هر موجودی به حسب صلاحیت خود، هستی پاک او را نشان می دهد. این موجود صمد، لایتناهی و بسیط مطلق، جایی خالی نمی گذارد تا غیری رخ نماید. در نتیجه، کثرات جز وجه و جلوه ای از آن نیست. پس کثرت های عالم، عین تعلق و ارتباط به حضرت حق است و فقط کودکان اند که تصویر در آینه را موجود مستقل می پندارد. تجلی صفات جمال و جلال در مراتب گوناگون ظهور، ظاهر می شوند و ظهور ذات در مظاهر صفات «اسماء حسنا» نامیده می شود. در این نوشتار با مروری برآثار اهل عرفان، ابعاد مختلف نظریه تجلی از جمله مفهوم شناسی تجلی، تلازم تجلی و وحدت شخصیه وجود، اقسام تجلی، توجیه کثرات در نظریه تجلی، تفاوت علیت و تجلی، عینیت آیت و حجاب در نظریه تجلی و در پایان، برخی از شبهات این نظریه، طرح و پاسخ داده می شود.