بررسی آرای فخر رازی در مساله غایتمندی افعال الهی با رویکرد صدرایی

مساله غایت و علل غایی در افعال الهی به علت ارتباط مستقیم آن با فاعلیت حق، از اساسی ترین مباحث در حوزه فلسفه و کلام است که مورد اختلاف متکلمان و فیلسوفان مسلمان نیز بوده است. وجه اختلافی این مساله، انکار یا عدم انکار غرض و غایت در افعال الهی و در نتیجه، علت غایی بودن خداوند و عدم آن است. در اهمیت این موضوع، همین بس که هرگونه موضع گیری در این باره، نقش بسزایی در تکوین جهان بینی آدمی و تعیین جهت حیات فکری و علمی او دارد. اشاعره، از جمله فخر رازی از داعیه داران انکار این مساله اند که با استناد به ادله عقلی، عمومیت غایت مندی افعال الهی و لزوم غرض در آن را نفی می کنند. در مقابل این مشرب، متکلمان و فیلسوفان شیعه، از جمله صدرالدین شیرازی قرار دارند که با تعریف حقیقت داعی، عینیت علم الهی با ذات حق و فاعلیت بالتجلی حق تعالی، این مساله را اثبات و نظرات فخر رازی را رد می نمایند.