تاثیر سطوح مختلف شوری بر عملکرد و اجزای عملکرد ارقام بهاره کلزا (Brassica napus L.) و خردل هندی(B.juncea L.)

مقدمه شوری یکی از مهم ترین تنش های غیر زیستی بوده که مساحت زیادی از اراضی قابل کشت را متاثر یا تا حدی بی‏حاصل نموده‏است (Ashraf and McNeilly، 2004) و به طور عمومی باعث کاهش سرعت رشد گیاه، کوچک تر شدن برگ ها، کاهش ارتفاع و عملکرد اقتصادی می شود (Steppuhn and Raney، 2005). دو گونه روغنی آمفی‏دیپلوئید براسیکا شامل کلزا (Brassica napus L.) و خردل هندی (B. juncea L.) در بین گیاهان روغنی، نسبتا مقاوم به شوری هستند. این پژوهش به منظور بررسی عملکرد و اجزای عملکرد دانه و روغن دو رقم بهاره کلزا (RGS003 و Hyola401) و خردل هندی و مقایسه این دو گونه تحت تاثیر سطوح مختلف شوری آب آبیاری اجرا گردید.
مواد و روش ها این آزمایش در سال 1394 در گلخانه تحقیقاتی دانشگاه بیرجند، به صورت فاکتوریل بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی (به علت عدم یکنواختی نور) با سه تکرار اجرا شد. عامل اول شوری آب آبیاری در چهار سطح شامل: 92/1 (محلول هوگلند به عنوان شاهد)، 5، 10 و 15 دسی زیمنس بر متر (حاصل از کلرید سدیم در محلول هوگلند) و عامل دوم ژنوتیپ در سه سطح شامل: دو رقم بهاره کلزا (Hyola 401 و RGS003) و توده بومی خردل هندی بود. کشت به صورت شن کاشت و در گلدان هایی با سطح کشت 0.123 مترمربع و ارتفاع 30 سانتی‏متر با تراکم 8 بوته در گلدان، انجام‏شد. گلدان ها از مرحله کاشت تا سبز شدن با آب مقطر و پس از سبز شدن، با محلول غذایی هوگلند و با استفاده از سیستم آبیاری قطره‏ای ثقلی در طول فصل رشد آبیاری شدند. در مرحله چهار برگی، با افزودن تدریجی کلرید سدیم به محلول هوگلند اعمال شوری شروع گردید و تا پایان مرحله رسیدگی ادامه یافت. گلدان ها در پایان هر دو هفته به منظور جلوگیری از تجمع بیش ازحد نمک، آبشویی شدند. در مرحله رسیدگی فیزیولوژیک هر ژنوتیپ، دو بوته تصادفی جهت تعیین عملکرد و اجزای عملکرد دانه به صورت کف‏بر از هر گلدان برداشت شد. درصد روغن دانه با استفاده از دستگاه سوکسله اندازه گیری گردید (AOAC، 1990) و از حاصل ضرب درصد روغن دانه در عملکرد دانه، عملکرد روغن برحسب گرم در مترمربع محاسبه شد. درصد پروتئین دانه از روش کجلدال محاسبه گردید (Licitra et al.، 1996). تجزیه داده ها و محاسبات آماری با استفاده از نرم افزارهای SPSS و EXCEL صورت گرفت. مقایسه‏ ی میانگین ها توسط آزمون FLSD در سطح احتمال پنج درصد انجام ‏گردید.
یافته ها نتایج حاصل از تجزیه واریانس داده ها حاکی از عدم معنی داری اثر اصلی شوری و ژنوتیپ بر صفت درصد پروتئین و اثرات متقابل شوری و ژنوتیپ بر عملکرد بیولوژیک می باشد درحالی که در سایر صفات مورد بررسی در سطح یک درصد معنی دار شد. نتایج نشان داد که با افزایش سطح شوری آب آبیاری تا سطح dS/m 15 در بین اجزای عملکرد دانه و روغن، تعداد غلاف بارور در بوته و درصد روغن دانه به ترتیب حداکثر و حداقل درصد افت معنی دار را نسبت به شاهد نشان دادند. مقایسه میانگین های بین صفات مورد ارزیابی در ژنوتیپ‏ها نشان داد که رقم Hyola 401 با اختلاف معنی داری با رقم RGS003 و خردل هندی در صفات تعداد غلاف در بوته و تعداد غلاف بارور در بوته کمترین مقدار و در صفات وزن هزار دانه و درصد روغن بیشترین مقدار را به خود اختصاص داد. خردل هندی در پاسخ به سطوح مختلف تنش شوری با اختلاف معنی داری نسبت به ارقام کلزا کمترین مقدار صفات تعداد دانه در غلاف، وزن هزار دانه و عملکرد بیولوژیک را به خود اختصاص داد. بیشترین مقدار صفت عملکرد بیولوژیک متعلق به رقم RGS003 با اختلاف معنی داری نسبت به دو ژنوتیپ دیگر بود. کمترین مقدار عملکرد دانه در تمامی ژنوتیپ های مورد آزمایش مربوط به آخرین سطح شوری اعمال شده با افت 73.31، 55.15 و67.61 درصدی نسبت به شاهد به ترتیب در ارقام Hyola 401 ، RGS003 و خردل هندی بود. در سطح شوری dS/m 15 اختلاف معنی‏داری ازنظر عملکرد روغن بین ژنوتیپ های مورد آزمایش وجود نداشت و در سایر سطوح، هیبرید Hyola 401 از برتری معنی‏داری برخوردار بود. نتایج جدول همبستگی نشان می دهد که بیشترین تاثیر شوری بر عملکرد روغن ارقام کلزا و خردل هندی از طریق تغییرات در عملکرد دانه (**0.97 =r)، عملکرد بیولوژیک (**0.75 =r)، وزن هزار دانه (**0.76 =r)، تعداد دانه در غلاف (**0.740 =r)، درصد روغن (**0.64 =r) و شاخص برداشت (**0.59 =r) اعمال گردیده است.
نتیجه گیری از بین تیمارهای شوری اعمال شده، سطح شوری dS/m 15 بیشترین اثر را در کاهش صفات اندازه گیری شده داشت. عملکرد دانه و روغن رقم Hyola 401 در مقایسه با دو ژنوتیپ دیگر در سطوح پایین شوری از برتری معنی داری برخوردار بود؛ ولی با افزایش سطح شوری اختلاف عملکرد بین ژنوتیپ های مورد بررسی سیر نزولی به خود گرفته و در سطح dS/m 15 تفاوت معنی داری مشاهده نگردید.