مشخصات و رده بندی برخی خاک های بادرفتی دارای لملا در مناطق خشک (مطالعه موردی: منطقه زواره، شمال شرق استان اصفهان)

خاک های لسی که هم در مناطق خشک و هم در مناطق مرطوب یافت می شوند، از شایع ترین خاک هائی هستند که در رسوبات بادی تشکیل می شوند. لملاها به صورت بندهای نازک در خاک های آبرفتی و بادرفتی و در زمین نماهای گوناگون مشاهده می شوند. هر لملا از لملای دیگر توسط بندهایی با مقدار رس کمتر جدا می گردد. لملاها در افزایش قابلیت نگهداری آب و مواد غذایی خاک های درشت بافت نقش دارند. همچنین در مطالعات باستان شناسی و ژئومورفولوری به عنوان نشانگر سن تقریبی خاک به کار می-روند. هدف این پژوهش مطالعه ماکرو مورفولوژی، میکرو مورفولوژی و ویژگی های فیزیکی و شیمیائی برخی خاک های لسی دارای لملا در منطقه زواره استان اصفهان بوده است.
منطقه مورد مطالعه در بیست کیلومتری شرق زواره، شهرستان اردستان، شمال شرقی استان اصفهان واقع شده است. این منطقه دارای متوسط بارندگی سالیانه 110 میلی متر و میانگین دمای سالیانه 5/19 درجه سانتی گراد می باشد. مواد مادری آن بادرفت و سیمای اراضی محدوده، دشت دامنه ای است. تعداد هشت خاکرخ در خاک های موردمطالعه حفر، تشریح و از تمامی افق های آن ها، نمونه های خاک دست خورده به منظور بررسی ویژگی های مورفولوژیکی، فیزیکی و شیمیایی جمع آوری گردید. از بین هشت پروفیل مطالعه شده، در دو پروفیل، بندهایی بارنگ و بافت متفاوت (لملا و قسمت الوویال) مشاهده شد. مطالعات میکروپدولوژی شامل تهیه و تشریح مقطع نازک خاک برای این خاکرخ ها صورت گرفت. رده بندی خاک تمامی خاکرخ های مطالعه شده تا سطح فاز سری انجام شد.
خاک های لسی موردمطالعه که همه اریدی سولز هستند، در سه زیررده، چهار گروه بزرگ، چهار زیرگروه، پنج فامیل، هشت سری و هشت فاز سری طبقه بندی شدند. نتایج نشان داد که در بعضی از لایه های خاک های بادرفتی، لملا وجود داشته و از شرایط لازم افق آرجیلیک برخوردارند. در مرحله ژئوژنیک تشکیل لملا، با کاهش سرعت باد، ذرات ریزتر به صورت بندهای خیلی نازک افقی، موازی با بند های ذرات درشت رسوب می کنند. در مرحله پدوژنیک، با توقف یک جبهه رطوبتی در مرز بین لایه ریزدانه و لایه درشت دانه زیر و قبل از اشباع شدن لایه ریزدانه، جبهه رطوبتی آب خود را از طریق تبخیر و یا جذب توسط ریشه از دست می دهد. ذرات رس معلق موجود در جبهه رطوبتی، پس از تبخیر رطوبت این جبهه در جدار منافذ و یا روی سطح ذرات شن و سیلت تشکیل فیلم رسی می دهند. به مرور زمان، این فیلم ضخیم تر و از قطر منافذ لایه ریزدانه کاسته می-شود تا اینکه نهایتا لملا تشکیل شود. وقوع انقطاع سنگی در عمق 140 سانتی متری و پرشدگی منافذ کانالی توسط کریستال-های گچ پدوژنیک، تشکیل پدوژنتیک لملا را تسریع می کند. در اثر تخریب کانی های آهن دار اولیه موجود در مواد تشکیل دهنده لملا ها، آهن داخل این کانی ها خارج و پس از اکسید شدن در سطح لملا ها رسوب می کند.
زمانی که سرعت باد کم می شود، ذرات با بافت ریزتر به صورت بندهای خیلی نازک افقی، موازی با بند های درشت دانه رسوب می کنند. این مرحله از تشکیل لملا، ژئوژنیک می باشد. مرحله پدوژنیک از زمانی شروع می شود که یک جبهه رطوبتی قبل از اشباع شدن لایه ریزدانه در مرز بین این لایه و لایه درشت دانه زیر، مدتی توقف می کند و توسط ریشه جذب و یا تبخیر می شود. ذرات رس معلق موجود در جبهه رطوبتی، پس از تبخیر این جبهه در جدار منافذ و یا روی سطح ذرات شن و سیلت تشکیل پوشش رسی می دهند. به مرور زمان، این پوشش ضخیم تر و از قطر منافذ لایه ریزدانه کاسته می-شود تا اینکه نهایتا لملا تشکیل شود.