بررسی و اولویت بندی پیامدهای خشک شدن دریاچه ارومیه بر وضعیت اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی (مطالعه موردی: مناطق روستایی شهرستان ملکان)

امروزه مداخلات انسان در طبیعت، وضعیت سامانه ها و زیست سامانه های محیطی را دچار اختلال کرده که در نتیجه باعث ایجاد ناهنجاری هایی نظیر سیل های بی سابقه، طوفان های شدید، گرم شدن زمین، مصرف بی رویه ی منابع طبیعی و اخیرا خشک شدن دریاچه ها گردیده است. یکی از مهم ترین مخاطره های محیطی که در سالهای اخیر در ایران در حال رخ دادن است، کاهش آب دریاچه اورمیه می باشد. اهداف این مطالعه، بررسی تاثیر خشک شدن دریاچه ارومیه بر وضعیت اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی ساکنان حاشیه ی دریاچه، دیدگاه ساکنان در رابطه با عوامل موثر بر خشک شدن دریاچه و روش های احیای آن و همچنین اولویت بندی پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی بود. پژوهش حاضر از لحاظ هدف از نوع تحقیقات کاربردی بوده و از منظر جمع آوری داده ها به روش علی-مقایسه ای انجام شده است. داده های مورد نیاز از نمونه ای به حجم 300 از ساکنان روستاهای شهرستان ملکان در سال 1394 با تکمیل پرسشنامه، جمع آوری گردید. در بخش توصیفی از فراوانی، درصد تجمعی، واریانس، انحراف معیار و میانگین استفاده شد. در بخش استنباطی نیز آزمون های مقایسه میانگین، تحلیل واریانس و آزمون t به کار گرفته شد. همچنین با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی اولویت پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی دریاچه ارومیه از نظر ساکنان منطقه مشخص گردید. نتایج نشان داد که پس از سال 1388 تمامی محصولات به جز محصولات باغی نسبت به دوره قبل با کاهش قابل ملاحظه ای مواجه گردیده اند. ملاحظه ارقام نشان می دهد که وضعیت اقتصادی کل منطقه نسبت به قبل از سال 1388 بدتر شده است. اما میانگین این متغیر، قبل از سال 1388 با دور شدن از دریاچه، کاهش و بعد از سال 1388 با دور شدن از دریاچه، افزایش می یابد. به عبارت دیگر، وضعیت زیست محیطی قبل از سال 1388 با نزدیک شدن به سواحل دریاچه ارومیه، ولی پس از سال 1388 با دور شدن از سواحل، بهبود یافته است. بنابراین به مرور زمان با خشک شدن بیشتر دریاچه، ساکنان منطقه در وضعیت بدتری قرار گرفته اند. از نظر ساکنان منطقه، دولت از طریق احداث بزرگراه، ساخت سدها و عدم جلوگیری از احداث چاه های غیرمجاز مهمترین نقش را در خشک شدن دریاچه داشته است. پاسخگویان انتقال آب به دریاچه، رها نمودن آب سدها، بارور نمودن ابرها، استفاده از شیوه های بهتر آبیاری و نیز کشت محصولات با کارایی بالای مصرف آب را جهت احیای دریاچه ی ارومیه پیشنهاد نموده اند. فرایند تحلیل سلسله مراتبی نشان داد ساکنان منطقه بیشترین اولویت را به پیامدهای زیست محیطی خشک شدن دریاچه داده و پیامدهای اجتماعی و اقتصادی در رتبه های بعدی قرار دارند.