بررسی تاثیر تغییرات مسیر شبکه هیدروگرافی هیرمند در مکان گزینی سکونتگاه های قلعه ای دوره قاجار منطقه سیستان

مکان گزینی سکونتگاه های قلعه ای منطقه سیستان ایران در طول ادوار مختلف تاریخی همواره با تغییرات مسیر رودخانه هیرمند به دلیل عوامل متعدد طبیعی و انسانی ارتباط داشته است. هدف مقاله حاضر شناسایی ارتباط تغییرات شبکه هیدروگرافی منطقه سیستان ایران با سکونتگاه های قلعه ای دوره قاجار می باشد. روش تحقیق پژوهش، توصیفی – تحلیلی، تاریخی - تطبیقی و مبتنی بر مطالعات اسنادی، کتابخانه ای و بررسی های میدانی در سطح منطقه سیستان ایران است. تاکید و تمرکز بیشتر بر مساله ی تغییرات شبکه هیدروگرافی هیرمند است. سوال اصلی بدین صورت مطرح می گردد که تا چه حد تغییرات مسیر شبکه ی هیدروگرافی هیرمند در مکان گزینی سکونتگاه های قلعه ای دوره ی قاجار منطقه سیستان ایران نقش داشته اند؟ مدارک، اسناد، داده ها و اطلاعات تاریخی دوره ی قاجار مرتبط با موضوع گردآوری و با وضعیت کنونی و گذشته (565 محوطه دوران اسلامی از قرون 5 و 6 ه.ق تا دوره ی قاجار) به طور جامع در تطبیق باهم و نقشه های تاریخی و کنونی در سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) با استفاده از نرم افزار ArcGIS بررسی و تحلیل شدند، ضمن آن بررسی های میدانی نیز انجام شد. نتایج نشان می دهد؛ بیشترین تعداد و تراکم مکان گزینی سکونتگاه های قلعه ای در دوره ی قاجار، مربوط به حوضه هیدروگرافی سیستان رود است که علت اصلی آن انشعاب مسیر حوضه های هیدروگرافی رود هیرمند از طریق کانال سیستان یا رود سیستان در جهت غربی است. همچنین در قرون 6 تا 12 ه.ق هر دو دلتای شمالی و جنوبی منطقه سیستان ایران دارای محوطه های سکونتگاهی بوده است، اما ملاحظه می گردد که در دوره ی قاجار 100 درصد محوطه های سکونتگاهی در دلتای شمالی مکان گزینی شده اند.