مفهوم و ادله آغازمندی جهان از دیدگاه شیخ مفید، سید مرتضی و کراجکی

یکی از موضوعات پردامنه که عمده فیلسوفان یونان قدیم بدان پرداخته اند، ازلیت جهان آن کوشیدهاست. سنت دینی و به تبع آن متکلمان مسلمان با آن مخالفت داشته و در رد اند. شیخ مفید جزو نخستین متکلمانی است که به بحث از حدوث زمانی و کران مندی زمانی جهان پرداخته است. به جهت تقابل او با جریان اعتزالی، او خط مرز روشنی میان نوع عقیده شیعی و اعتزالی در این باب می کشد و معتزله را به دلیل اعتقاد به اعیان ثابته در ردیف فیلسوفان تلقی می کند. شاگرد او سید مرتضی نیز با طرح دلایل عقلی و ریاضیاتی می کوشد کران مندی زمانی جهان را تبیین کند. ادلۀ تناهی گذشتۀ زمانی، در آثار شاگرد سید مرتضی، یعنی ابوالفتح کراجکی نیز دنبال شده و حتی در این زمینه با سید مرتضی نامه نگاری و تبادل نظر داشته است. در نوشته حدوث زمانی به معنای شرک و دهری های متکلمان، رد گری تلقی می شده، ولی به نظر می رسد برخی دلایل ریاضیاتی مطرح شده با ریاضیات امروزی مطابقت ندارد، اما می توان تقریری مقبول از آن ارائه داد.