انتقاد صوفیان از روزگار نامناسب و مردم ناسازگار

تصوف به دلیل پای بندی به اصولی چون نظام احسن خلقت، جبر و تقدیرگرایی، و تسلیم طلبی در اعتقاد، و نیز به سبب تمایل به تساهل و تسامح در رفتار، اساسا بر وضع موجود چندان اعتراض و انتقادی ندارد. اما واقعیت این است که در عمل شکایت بزرگان صوفیه از اوضاع روزگار و کار و کردار آدمیان، در مجموع چندان هم اندک تر از شاعران و سایر مردمان نیست. ریشه این ناخرسندی ها را باید در چه عواملی جست وجو کرد؟ حقیقت این است که در بسیاری از دوره ها در هم آشفتگی اوضاع روزگار آن چنان شدید بوده است که حتی زبان بزرگان صوفیه را نیز به انتقاد باز کرده است. علاوه بر این دنیا گرایی و بی رغبتی به آموزه های دینی و بویژه فراموشی یاد حق از ذهن و زبان مردم و ارباب قدرت در زندگی روزمره و ایجاد درگیری های تعصب آمیز فرقه ای و وابستگی به مقام و ثروت به وسیله متولیان مذاهب، و البته روحیه حساس و هنرمندانه اهل تصوف، از عوامل موثر این نارضایتی ها بوده است.