ادله صحت اصل برائت و کاربرد آن در حقوق

اصل برائت یکی از اصول چهارگانه ای است که در علم اصول فقه مورد بررسی قرار می گیرد. اصول برائت، احتیاط، تخییر و استصحاب را در اصطلاح اصول عملیه می نامند.
با این توضیح که گاهی در خصوص یک مساله شرعی، هیچگونه دلیل معتبری از منابع چهارگانه فقهی (قرآن، سنت، اجماع و عقل) وجود ندارد که برای شخص تعیین تکلیف کند. در اینگونه موارد که شخص دچار تردید می گردد شرع مقدس دستورالعملی را پیش پای مکلفین قرار داده است تا تکلیف شرعی ایشان مشخص شود، دستورالعمل مزبور عبارت است از عمل به همین اصول عملیه.
معنا و مفهوم اصل برائت در علم اصول این است در مواردی که در وجود یک تکلیف شرعی شک داریم و دلیلی هم در اثبات وجود چنین تکلیفی نداریم معتقد باشیم که در مقام عمل، موظف به آن نیستیم، بنابراین مراد از اصل برائت آن است که اگر مکلف در تکلیف مجهول شک کند آن تکلیف بر عهده انسان ثابت نمی شود، یعنی در شبهه وجوبیه ترک آن و در شبهه تحریمیه ارتکاب آن جایز است.
به عبارت دیگر اصل برائت، یعنی اصل این است که ذمه ما بری است و ما تکلیفی نداریم.
مثلا اگر ندانیم که حکم استعمال دخانیات چیست و با بررسی و تحقیق کافی هم دلیلی در این باره به دست نیاوردیم، برای اینکه در مقام عمل از تردید و شک رها شویم می گوئیم اصل بر برائت است یعنی در این مورد حکم حرمت ثابت نیست و استعمال دخانیات مباح و جایز است.