بررسی میزان سازگاری ویژگی های عینی کالبدی روستایی با احساس امنیت ساکنین دهستان طوس در شهرستان مشهد

آنچه امروزه در مورد توسعه مناطق روستایی مطرح است، توسعه پایدار روستایی است و اگر چه در سال های اخیر توجه به توسعه پایدار روستایی بیش از گذشته در پژوهش های مکتوب پیرامون مسئله توسعه کشور نمود یافته، اما هنوز به مقوله امنیت در بطن جامعه روستایی به عنوان یکی از اهداف غیر مستقیم توسعه پایدار توجهی نشده است. از سویی در زمینه رویکردهای کالبدی پیشگیری محیطی و ایجاد تغییرات محیطی به منظور کاهش جرم خیزی فضاها و افزایش قابلیت امنیتی آن ها، نظریات متعددی ارائه شده و دریچه ای نوین به تامین امنیت گشوده شده است که در آن تاثیر محیط کالبدی را بر امنیت یا احساس امنیت نشان می-دهد. در این میان طرح های هادی روستایی به عنوان مهمترین طرح در حوزه برنامه ریزی روستایی با ماهیتی کالبدی می باشند ولی به مقوله امنیت کالبدی نپرداخته اند. هدف کلی این تحقیق شناخت میزان سازگاری ویژگی های کالبدی با احساس امنیت ساکنین است تا با آزمون میزان ارتباط میان این متغیرها، از دستاوردهای آن بتوان در جهت ارتقای کیفی طرح های هادی روستایی همسو با افزایش قابلیت امنیتی فضاهای روستایی بهره برد.
مبانی نظری تحقیق: از گذشته های دور تاکنون نظم و امنیت همواره در محیط های روستایی مورد توجه بوده است. امنیت یکی از ملزومات زندگی و حقوق بنیادین انسانی است که دارای دو بعد اصلی عینی و ذهنی می باشد. احساس امنیت مقوله ای جدای از امنیت بوده و تحت تاثیر عوامل مختلفی از جمله ویژگی های فردی، اجتماعی، وضعیت اقتصادی و خصوصیات کالبدی محیط اطراف آنها قرار دارد. درباره تاثیر محیط فیزیکی و فضا بر امنیت، نظریات بیشماری مطرح شده است و کاملترین آن نظریه پیشگیری از جرم از طریق طراحی محیطی است. پیشگیری از جرم از طریق طراحی محیطی به عنوان یک رویکرد به دنبال طراحی مناسب و کاربری موثر از محیط و ساختمان است که با هدف بهبود کیفی زندگی مردم منجر به کاهش جرم و ترس ناشی از جرم می شود و بر مبنای استراتژی های کلیدی مشتمل بر تملک قلمرو، نظارت طبیعی، حمایت، تعمیر و دشوارسازی هدف و کنترل دسترسی ها بنا نهاده شده است.
روش تحقیق: تحقیق حاضر بر مبنای ماهیت و روش از نوع همبستگی و با توجه به هدف از نوع کاربردی می باشد. در این پژوهش از دو روش مطالعات کتابخانه ای و میدانی استفاده شده است. به کمک مطالعات کتابخانه ای، ویژگی های کالبدی مداخله کننده بر احساس امنیت در مجموع در قالب 12 شاخص از 3 مولفه ریخت شناسی، وضعیت عملکردی و دسترسی تعریف شدند و از مطالعات و نقشه های طرح های هادی 13 روستا استخراج شدند. در مطالعات میدانی جهت بررسی میزان احساس امنیت، اقدام به تهیه و تکمیل پرسش نامه از ساکنین این روستاها گردید. بر مبنای فرمول کوکران با میزان خطای 05/0، از مجموع 6195 خانوار، تعداد 362 نمونه در سطح سرپرست خانوار به دست آمد. سپس با ارتقا نمونه های زیر10 خانوار در هر روستا، تعداد نهایی نمونه های اصلاح شده به رقم 386 رسید. روایی این پرسشنامه توسط پانل متخصصان دانشگاهی و پایایی آن با استفاده از فرمول کرونباخ با آلفا 8/0 مورد تایید قرار گرفت. به منظور تحلیل داده ها از نرم افزار تحلیل آماری SPSS و از آمار توصیفی شامل توزیع فراوانی و بررسی میانگین ها و آمار استنباطی شامل آزمون همبستگی پیرسون(در صورت نرمال و نسبی بودن)، اسپیرمن(در صورت غیرنرمال یا ترتیبی بودن) و اتا ( در صورت اسمی و فاصله ای بودن) استفاده شد.
یافته های تحقیق: توزیع فضایی میزان احساس امنیت در روستاهای نمونه نشان داد که کمترین میزان احساس امنیت در روستاهای کال زرکش، زرکش و کوشک مهدی درک می شود. از بررسی فرم و ریخت شناسی روستاها مشخص شد که ساختار بافت جدید روستایی که غالبا با شبکه معابر منظم و شطرنجی است می تواند در القای حس امنیت نسبت به بافت قدیم متفاوت عمل نماید. ابنیه نوساز که معمولا خانوارهای جدید را می پذیرد در صورت غیربومی بودن آن ها می تواند شناخت و آگاهی ساکنین را تقلیل دهد و در کاهش احساس امنیت موثر باشد. بررسی وضعیت عملکردی نشان داد که هرچه داده ها از روستاهای با کاربری های درون روستایی به سمت روستاهای با کاربری های برون روستایی پیش رود، احساس امنیت کاهش می یابد. در واقع درونگرایی کاربری ها، عدم جذب جمعیت غریبه، همراه با ایجاد محیطی سالم برای تعاملات اجتماعی، که تنوع فضا را با اختلاط کاربری ها بالا برده، جملگی ارتقای عملکردی فضا را بالا می برند. از بررسی وضعیت دسترسی مشخص شد که هرچه وضعیت نفوذپذیری در روستایی بیشتر باشد میزان احساس امنیت در آن روستا کاهش می یابد که با داده هایی از قبیل میزان معابر عبوری بین روستایی و شهری از بافت روستا تعریف گردید.
یافته های تحقیق نشان از وجود رابطه معنادار قوی و معکوس میان بسیاری از ویژگی های عینی کالبدی روستاها با احساس امنیت داد. از میان مولفه های ریخت شناسی، شاخص های (فقدان) میدان دید، (فقدان) محصوریت، ابعاد و اندازه روستا و فضاها، فشردگی بافت (میزان فضاهای باز) و فرسودگی بافت (میزان بافت جدید) رابطه معکوس و قوی با احساس امنیت دارند. میان شاخص کیفیت ابنیه و فشردگی (تراکم جمعیتی) رابطه ای در حد متوسط و معکوس با احساس امنیت برقرار شده است. میان متغیر توزیع کاربری های خدماتی از شاخص (عدم) ساماندهی کاربری اراضی با احساس امنیت رابطه ای متوسط و معکوس وجود دارد. وضعیت دسترسی نیز نشان می دهد که رابطه ای قوی و معکوس میان نفوذپذیری و نحوه طراحی خیابان های بن بست و باریک با احساس امنیت برقرار است. به طور کلی تایید وجود رابطه قوی در بیشتر متغیرها نشان می دهد می توان در طرح های هادی روستایی که مهمترین سند روستایی کشور است و به وضعیت کالبدی روستاها می پردازد، به مقوله امنیت کالبدی توجه نمود.