اختلاف نقل و برداشت در روایات رجعت

انکارناپذیر است که اغلب روایات، دست خوش اختلاف در نقل شده اند. اختلافات ناشی از اموری چون نقل به معنا واقعیتی اجتناب ناپذیر است؛ اما در این میان گاه افزوده یا کاسته شدن کلمه یا عبارتی، دلالت روایت را تغییر می دهد. روایات رجعت نیز از این واقعیت مستثنی نیستند. از سوی دیگر اختلاف فهم و برداشت علما نیز خود زمینه ساز اختلافات بعدی شده است. گاه روایتی در نظر عده ای مفید رجعت است؛ حال آنکه نزد عده ای دیگر چنین نیست. همین دو امر، یعنی اختلاف نقل های منجر به اختلاف دلالت و نیز اختلاف برداشت ها، نقش درخورتوجهی در فزونی روایات رجعت در کتب حدیثی پس از قرن هشتم داشته است. در این نوشتار در پی نشان دادن نقش این دو عامل در حجیم شدن ابواب رجعت، در طول زمان هستیم. برای نمونه، شش مورد اختلاف نقل را که منجر به اختلاف دلالت شده است و شش مورد اختلاف فهم و برداشت را آورده ایم.