بازخوانی انگاره ربا در قرآن کریم با تکیه بر الگوهای انسان شناسی اقتصادی

«ربا» از جمله کلیدی‏ترین انگاره های اقتصادی در قرآن کریم است که مطالعه پیرامون ماهیت و احکام مربوط به آن، همواره در کانون توجه عالمان مسلمان قرار داشته است. مروری بر تاریخ این انگاره در فرهنگ اسلامی نشان از واگرایی هایی در آن، همچون شکل‏گیری ربای قرضی و ربای معاملی دارد که در نهایت دستیابی به جامع معنایی برای این انگاره را با دشواری روبرو ساخته است. پژوهش حاضر برای بازکاوی ماهیت ربا در بافت نزول قرآن کریم، به کاربست الگوهای انسان‏شناسی اقتصادی روی آورده و با تمایزگذاری میان ربای امیین و ربای اهل کتاب، به بازخوانی این انگاره اقتصادی همت گماشته است. این پژوهش افزون بر مطالعه ماهیت ربا در فرهنگ یهودی که در آیه 161 سوره نساء بازتاب یافته است، به بررسی ربا در فرهنگ امیین پرداخته، نشان داده که تحولات سیاسی اقتصادی در شبه‏جزیره عربستان موجب شکل‏گیری دو گونه متفاوت از ربا در میان امیین گردیده است که حاصل آن را می‏توان در تمایزگذاری میان ربا در آیه 39 سوره روم با دیگر موارد کاربرد آن در قرآن کریم خلاصه کرد.