ارزیابی آلودگی و تغییرات مکانی روی، مس و نیکل در خاک های مناطق خشک مسیر زابل- زاهدان

فلزات سنگین یکی از مهمترین آلاینده های خاک می باشند. افزایش مقدار آن ها با توجه به پایداری آن ها در محیط زیست منجر به توجه محققان در دهه های اخیر شده است. از طرفی آلودگی خاک ها توسط فلزات سنگین که از خودروها تولید می شوند نیز یک مسئله زیست محیطی جدی می باشد. با توجه به اهمیت آلودگی خاک، بررسی امکان آلودگی خاک توسط خودروها گوناگون ضرورت پیدا می کند. ویژگی های توزیع مکانی آلودگی در خاک های آلوده عامل مهمی جهت شناسایی نقاط آلوده و برطرف کردن آن می باشد. این تحقیق با هدف بررسی توزیع مکانی فلزات سنگین روی، مس و نیکل در خاک های کنار جاده ای مسیر زابل – زاهدان انجام گرفت. با استفاده از روش نمونه برداری سیستماتیک منظم 252 نمونه خاک از عمق صفر تا 20 سانتی متر جمع آوری گردید. ویژگی های مختلف خاک شامل غلظت کل فلزات روی، مس و نیکل، پ هاش، هدایت الکتریکی خاک، کربن آلی، کربنات کلسیم معادل و بافت خاک اندازه گیری شد. فاکتور غنی شدگی و شاخص زمین انباشتگی برای تعیین وضعیت و روند آلودگی خاک این منطقه استفاده شد. نقشه پهنه بندی غلظت مس و روی با استفاده از روش کریجینگ معمولی و مدل نمایی، و برای فلز نیکل با استفاده از روش کریجینگ معمولی و مدل گوسی تهیه شد. دقت روش ها با استفاده از خطای قدر مطلق میانگین و مجذور میانگین مربعات خطا مقایسه شد و روشی که دارای بالاترین مقدار دقت بود برای تهیه نقشه فلزات سنگین خاک مورد استفاده قرار گرفت. با افزایش فاصله از جاده غلظت فلزات سنگین کاهش یافت. برای تهیه نقشه نیکل مدل گوسی، و برای روی و مس مدل نمایی دارای بالاترین دقت بود. میانگین غلظت روی، مس و نیکل در فاصله صفر، 50 و 100 متری به ترتیب برابر با 33/54، 75/52، 56/51، 67/9، 40/9، 03/9 و 26/10، 02/10، 76/9 میلی گرم بر کیلوگرم بود. مقادیر روی، مس و نیکل در خاک های کنار جاده ای در منطقه مورد مطالعه کمتر از حد مجاز سازمان جهانی بهداشت (WHO)1بود. نتایج این مطالعه نشان داد رابطه بین روی، مس و نیکل یک رابطه مثبت و معنی دار است. در واقع وجود همبستگی بین فلزات مختلف نشان دهنده منبع مشترک آنها است. نتایج توزیع مکانی فلزات نشان داد که این خاک ها نسبت به مس، روی و نیکل غیرآلوده می باشند. غلظت و پراکنش این عناصر در منطقه دارای منشا زمین شناسی و انسانی می باشند. عناصر مس، روی و نیکل به طور طبیعی در خاک وجود دارند اما فعالیت های انسانی مانند فعالیت های کشاورزی و احتراق سوخت های فسیلی سبب تجمع بیشتر این فلزات در قسمت هایی از منطقه مورد مطالعه شده است.