بررسی زبان شناختی و بلاغی انواع باهم آیی در شاهنامه فردوسی

یکی از روابط مفهومی میان واژگان زبان، رابطه باهم آیی است که بیانگر همنشینی دو یا چند واژه است؛ به گونه ای که احتمال با هم آمدن آن ها قابل پیش بینی باشد. در زبان ادبی باهم آیی، حاصل تداعی ذهنی و ابداع ارتباطات هنری و زبانی میان اجزای کلام است. شعر فارسی از نظر رعایت تناسب و هارمونی در ابعاد مختلف سخن، همواره ممتاز بوده است و این ویژگی در شعر فردوسی نیز وجود دارد. پژوهش حاضر به منظور آشکارکردن ارزش های زبانی و بلاغی شاهنامه به کمک نظریه معناشناسی صورت پذیرفته و بیانگر آن است که زیبایی شاهنامه علاوه بر ترفندهای ادبی، مرهون شگردهای خاص زبانی و معناشناختی است. این تحقیق از نوع توصیفی و پیکره بنیاد است که بر اساس دیدگاه صفوی که خود مبتنی بر زبان شناسی ساخت گرا و در قالب نظریه حوزه های معنایی است، صورت گرفته است. پیکره پژوهش مشتمل بر 1060 بیت از شاهنامه است. بررسی ها نشان داد که کاربرد انواع باهم آیی های همنشینی واژگانی و وجود تناسب و ارتباطات گسترده در شبکه روابط مفهومی، از جمله شمول معنایی، چندمعنایی، هم معنایی یا ترادف و تقابل معنایی به کاررفته در ابیات شاهنامه، می تواند از مهم ترین و پربسامدترین مختصات سطح زبانی و ادبی شعر فردوسی باشد که به عنوان عاملی بسیار مهم در ایجاد بلاغت متنی شاهنامه محسوب می شود.