منظر بام، زندگی در دل آسمان

شب های خنک، آسمان پرستاره، نسیم سحر و همنشینی با همسایگان سنت زندگی شبانه بر پشت بام خانه های ایران را پدید آورده است. برهم خوردن نظم عادی زندگی و نقل به مکانی جدید، هر شب شوری برای اهل خانه فراهم می کند؛ گویی هر شب به میهمانی می روند و آدم های عادی در نقش تازه ظاهر می شوند. بر بام همسایه نیز همین می گذرد. رختخواب ها را از غروب پهن می کنند تا خنک شود؛ در پناه چراغ کم نوری که تاریکی شب را محو نمی کند، شب چره می خورند و سفره شام پهن می کتند.
زندگی شبانه بر بام، دامنه ادراکات فردی و اجتماعی را گسترش می دهد. تجربه شب، آسمان، ستاره، نسیم و ترس فهم دیگری از طبیعت به دست می دهد که در روز حاصل نمی شود. شناخت، ابزار قوی تری می یابد و تجربه طبیعت عمیق تر رخ می دهد. کتاب طبیعت برای انسانی که حالات و صورت های گوناگون آن را تجربه می کند، خواناتر است. تنهایی، خلوت و آرامش، زمینه ارجاع به درون و کشف دنیای عمیق آن را فراهم می کند. اگر انسان های دیروز، بیشتر طبیعت دوست و درون گرا بودند، از جمله به خاطر زندگی در چنین موقعیت هایی بود.
زندگی اجتماعی نیز به همین سیاق قوت می گرفت. همسایه هایی که روزها در حریم دیوارها از هم جدا بودند، شب ها بر بالای بام، با حریمی از جنس فاصله، در نزدیکی یکدیگر می زیستند. از شام یکدیگر می خوردند و با هم تعاملاتی افزونتر داشتند. زندگی عادی رنگ دیگری به خود می گرفت. شب ها دنیای دیگری آغاز می شد که پشت بام مکان جاری شدن آن بود. مفهوم «دختر همسایه» به معنای « گوهر آشنایی»، که به تشکیل خانوارهای جدید منتهی می شد، در این تعاملات آفریده می شد.
بهترین کارکرد یک فضا وقتی است که بتواند بر ادراک و روابط استفاده کنندگان تاثیر بگذارد؛ به شناخت انسان عمق دهد و زمینه تشکیل اجتماع را فراهم کند. شب نشینی بر بالای بام در رمان، فیلم و نقاشی نیز بازنمایی فراوان داشته که موضوع تحقیقات جدید می تواند باشد.
واکنش اجتماع به تغییر معماری خانه ها و ظهور آپارتمان های بلند مرتبه، در ابتدا، موجب ترک بام شد. بام ها به فضاهای متروکه، محل نگهداری اشیاء اضافی و نصب تاسیسات بنا بدل شدند. سیمای بام ها، مغشوش و حاکی از بی توجهی انسان ها به آن بود.
تدریجا باغ بام ها در زندگی معاصر نیز پدید آمدند. در اولین نمونه ها، باغ بام به مثابه دستاورد مدرنیستی و جبران فقر حیاط و باغچه برای طبقات فرودست در مجتمع مسکونی کوربوزیه در مارسی فرانسه ساخته شد. بعدا باغ بام، ابزاری تجملی و گران قیمت برای تشرف بخشیدن به خانه های ثروتمندان و نماد تمایز تبدیل شد. در رویکردی کارکردگرایانه در شهرهای پرباران، به ابزار جذب آب و مدیریت آب های سطحی بدل شد.
به نظر می رسد ظرفیت هایی که بر بام قرار گرفته، آنقدر هست تا معماران منظر در زندگی امروز به آن اقبال کنند و با احیای منظر ازدست رفته زندگی بر بام، به بخشی از کمبودهای انسان امروز در جهت ارتقاء با کیفیت مسکن پاسخ دهند.