تحلیل اقتصادی پوشش در کانال های انتقال آب بروجن

با توجه به اهمیت حیاتی آب در مناطق خشک و نیمه خشکی چون ایران، حفاظت و استفاده بهینه از منابع آب امری ضروری است. پژوهش حاضر با هدف تحلیل اقتصادی پوشش در کانال های انتقال آب انجام شد و در آن به بررسی اقتصادی نفوذ از کانال بدون پوشش به آب زیرزمینی و پمپاژ دوباره آب از طریق چاه، در مقایسه با نگهداشت آب در کانال پوشش شده پرداخته شد. برای انجام این پژوهش، کانال بتنی شبکه آبیاری و زهکشی گندمان و بلداجی، در شهرستان بروجن استان چهارمحال و بختیاری، با مقطع ذوزنقه و عرض کف 3/1 متر، عمق 8/1 متر و عرض بالای 5/6 متر انتخاب و با کانال خاکی با ابعاد مشابه مقایسه گردید. داده های اولیه شامل الگوی کشت انتخابی و سطح زیر کشت، عملکرد و مصرف آب گیاهان در بازه زمانی پژوهش و هزینه کارگری قبل و بعد از پوشش کانال بود. برای محاسبه هزینه های پوشش کانال، با فرض عمر مفید 10، 20 و 40 ساله پوشش، هزینه عملیات خاکی، هزینه پوشش دهی کانال، ارزش آب صرفه جویی شده، کاهش هزینه تعمیر، لایروبی و نگهداری و امکان توسعه کمی و کیفی محصولات زراعی و باغی در سطح زیر پوشش کانال انتقال، درنظر گرفته شد. به منظور محاسبه هزینه های پمپاژ آب زیرزمینی از اعماق مختلف نیز، هزینه های انرژی، استهلاک سامانه پمپاژ لحاظ گردید. نتایج نشان داد در هر سه نرخ تنزیل 12، 15 و 18 درصد و با هر سه عمر مفید 10، 20 و 40 سال، همواره کانال خاکی توجیه اقتصادی بیشتری نسبت به کانال بتنی دارد. همچنین، با افزایش عمر مفید کانال بتنی از 10 به 40 سال (در نرخ تنزیل ثابت)، ارزش حال خالص و نسبت سود به هزینه ابتدا افزایش و سپس کاهش نشان داد. بررسی دقیق محاسبات نشانگر آنست که پس از 30 سال، با حداکثر شدن مخارج نگهداری کانال پوشش دار، هزینه های آن فراتر از درآمدهای حاصل خواهد شد، بنابراین پوشش با شرایط ذکر شده پس از 30 سال توجیه اقتصادی نداشته و شاخص های اقتصادی مورد بررسی نسبت به قبل کاهش می یابند. بنابراین، پوشش دار کردن کانال در منطقه بروجن استان چهارمحال و بختیاری در مقایسه با گزینه کانال خاکی و پمپاژ دوباره از چاه، توجیه اقتصادی ندارد. نتایج نشان داد در هر 3 نرخ تنزیل 12، 15 و 18 درصد و با هر 3 عمر مفید 10، 20 و 40 سال، همواره کانال خاکی توجیه اقتصادی بیشتری نسبت به کانال بتنی دارد. بنابراین، پوشش دار کردن کانال در منطقه بروجن استان چهارمحال و بختیاری در مقایسه با گزینه کانال خاکی و پمپاژ دوباره از چاه، توجیه اقتصادی ندارد