بازاندیشی در معنا و کارکردهای تربیتی تزکیه نفس از منظر متون اسلامی

هر انسانی اگر بخواهد به کمال وجودی اش برسد، باید حرکت کند، ریاضت و رنج بکشد، تمرین کند و تقوا پیشه کند؛ در غیر این صورت انسان به هیچ مقامی از مقامات معنوی نخواهد رسید. تهذیب نفس و خودسازی باعث سعادتمندی دنیا و آخرت می شود. اگر در حالات علمای ربانی و بزرگان دین مراقب نفس خویش هستند و اهمیت فوق العاده ای برای تهذیب نفس و دقت کنیم، متوجه می شویم که دائما خودسازی قائل هستند و بهترین و شایسته ترین اعمال آن ها تهذیب نفس است. هرچه عمل تزکیه در انسان تشدید شود، راه های تازه ای پیش روی وی گشوده می شود و به مقامات جدیدی دست می یابد.

روش این پژوهش، تحلیلی اسنادی است. اسناد مورداستفاده، انواع متون اسلامی شامل کتب و مقالات، آیات و روایات درباره موضوع تحقیق است. در این پژوهش تمام اسناد و مدارک که در متون اسلامی ذکر شده است و مرتبط با موضوع پژوهش است گردآوری و در راستای اهداف پژوهش موردبررسی قرار گرفته است.

تزکیه نفس مفهوم وسیع و جامعی دارد که از لوازم آن رعایت خط قرمزهای عقلی و شرعی است و به اندازه ای اهمیت دارد که موردتوجه تمام ملت ها و ادیان الهی بوده است. شناخت نفس، معرفتی نیست که یک شبه به دست آید بلکه مراتب گوناگونی دارد و در این مسیر باید گام به گام حرکت کرد و با راهنمایی و ارشاد یک استاد آگاه و وارسته، این مسیر را طی نمود؛ زیرا عوامل، موانع و اسباب متعددی در عالم خارج یا درون انسان در آن نقش دارند و نیازمند شرایط و مقتضیات است. بهترین دوران برای تهذیب و مبارزه با نفس، دوران نوجوانی، جوانی و حتی کودکی است که بهترین و سهل ترین مرحله رعایت بهداشت روانی است. نتیجه کلی اینکه کارکرد تربیتی نفس اماره ریزشی- پالایشی، نفس لوامه پردازشیپالایشی و نفس مطمئنه رویشی-پرورشی است و عمده ترین مشکل انسان ها در تزکیه نفس فقدان صداقت و بی تقوایی است.