کاربرد نظریه انسجام متنی در تحلیل روابط انسجامی بین متون مختلف (اثر: طبقات صوفیه، ترجمه رساله قشریه، کشف المحجوب و تذکره الاولیا)

نظریه انسجام هالیدی، برای تعیین عوامل انسجام و میزان و درجه انسجام یک متن، از روی روابط معنایی بین جملات و بخش های مختلف خود آن متن به کار می رود؛ اما یکی از کارکردهایی را که می توان برای این نظریه در نظر گرفت، تحلیل روابط انسجامی بین متون مختلف است. در واقع، مسئله اصلی این پژوهش آن است که چگونه می توان همان گونه که برای تعیین انسجام یک متن، عوامل انسجامی بین جملات آن متن مورد بررسی قرار می گیرند و از روی آن ها میزان انسجام متن تعیین می شود، به طور مشابه، عوامل انسجام بین جملات متون مختلف را بررسی و از روی آن ها، میزان انسجام بین متون را تعیین کرد و با استفاده از تحلیل درصدهای عوامل انسجامی، نتایج و اطلاعات ارزشمندی را درباره رابطه بین این متون به دست آورد. این کارکرد از نظریه را نه خود هالیدی به آن اشاره کرده و نه تاکنون پژوهشی درمورد آن صورت گرفته است. در این مقاله، پس از معرفی نظریه انسجام، چهار روایت از افتادن ابوحمزه خراسانی در چاه در چهار اثر طبقات الصوفیه، ترجمه رساله قشیریه، کشف المحجوب و تذکره الاولیاء، مورد بررسی قرار می گیرند و میزان ارتباط انسجامی این روایات با یکدیگر از طریق تعیین عوامل انسجام دهنده بین روایات، سنجیده می شود تا از این طریق بر اساس درصد عوامل انسجامی بین این روایات، میزان استفاده و برداشت یک راوی از روایت های پیش از وی و نحوه به کارگیری آن روایات توسط وی تعیین گردند و به اطلاعات ارزشمند دیگری درباره ارتباط بین این متون دست یابیم. نتایج حاصل از تعیین درصد کل عوامل انسجامی بین این چهار روایت نشان می دهند، ترجمه رساله قشیریه با طبقات الصوفیه، بیشترین درصد انسجام را داراست، کشف المحجوب با ترجمه رساله قشیریه انسجام بیشتری دارد تا با طبقات الصوفیه و تذکره الاولیاء با ترجمه رساله قشیریه، بیشترین انسجام را دارد و با طبقات الصوفیه و کشف المحجوب، از انسجام یکسانی برخوردار است. مقایسه این نتایج و همچنین تعیین درصد عوامل انسجامی بین این روایات با توجه به نوع عامل انسجامی، نتایج ارزشمند دیگری را در اختیار ما می گذارد که در این پژوهش به آن ها اشاره می شود.