احیا و بازسازی منابع اطلاعاتی موروثی خاک (مطالعه موردی: مطالعات نیمه تفصیلی خاک بخش هایی از استان های اصفهان و چهارمحال و بختیاری)

خاک نقش مهمی در مسایل محیط زیستی و برنامه های مدیریت و توسعه پایدار دارد. از این رو نیاز رو به افزایشی به تهیه نقشه های خاک با قابلیت اعتماد و صحت بالا ایجاد شده است. با توجه به محدودیت های منابع، داده های موجود موروثی خاک ها به عنوان تنها منبع عظیم و در دسترس خاک ها توجه زیادی کسب کرده اند. این داده ها که حامل اطلاعات مهم در مورد حالت و ویژگی های خاک در طول زمان و مکان هستند، می توانند یک چشم انداز در راستای مدیریت بهتر منابع ایجاد کنند. با توجه به وابستگی مدیریت بهتر خاک به این اطلاعات موروثی و همچنین اهمیت استفاده از آن ها در مدیریت محیط زیست، باید تلاش های جدی برای حفظ و استفاده مجدد از این داده های قدیمی خاک صورت بگیرد. بدیهی است که برای استفاده از آن ها پیش پردازش هایی نیاز می باشد که رهانیدن (Rescue) یا تلاش برای محافظت داده های موروثی و بازسازی (Renewal) که طی آن اطلاعات موجود از خطر نابودی حفظ شده و در یک ساختار جدی قرار گرفته و کاربردی می شوند، مهم ترین فرآیندهایی هستند که قبل از هرگونه استفاده از این داده ها باید روی آن ها اعمال شوند. علی رغم تلاش های جهانی در این رابطه، در ایران تاکنون تلاش زیادی در رابطه با احیا و بازسازی این اطلاعات صورت نگرفته است. این در حالی است که ایران به دلیل داشتن سابقه طولانی مطالعات خاک مملو از اطلاعات ارزشمند خاک به ارث رسیده از خاک شناسان پیشکسوت می باشد. بنابراین این مطالعه با هدف احیا مطالعات موروثی در دسترس و بازسازی و ارزیابی کیفیت آن ها به عنوان پیش نیازهای مورد نیاز برای استفاده از آن ها در نقشه برداری رقومی اجرا می شود.

 مواد و روش ها:

 منطقه مورد مطالعه با مساحت 10480 کیلومتر مربع در مرز بین استان های اصفهان و چهارمحال و بختیاری قرار دارد. این منطقه به دلیل وجود رودخانه و سد زاینده رود از قدیم مورد توجه خاک شناسان بوده است و خاک های آن طی مطالعات زیادی بررسی شده اند. اما به دلیل عدم دسترسی به تمام مطالعات، سه مطالعه آرشیوی خاک که کل منطقه مطالعاتی را پوشش می دهند انتخاب و بررسی شدند. پس از ثبت اطلاعات این مطالعات در کامپیوتر و زمین مرجع کردن نقشه ها و رقومی کردن مرز واحدهای خاک، کیفیت نقشه های موروثی طبق استانداردهای کنترل کیفیت کرنل مورد ارزیابی قرار گرفتند. در نهایت با استفاده از نقشه ها و اطلاعات کمکی در دسترس، میزان جابجایی احتمالی مرز واحدهای خاک بررسی و تصحیح شد. هم چنین شاخص وزن دار شده تایو و صحت کلی وزن دار شده برای ارزیابی کمی کیفیت نقشه ها محاسبه شدند.

 یافته ها: 

به منظور حفظ و نگه داری اطلاعات موروثی جمع آوری شده، نقشه های خاک و اطلاعات خاک رخ های آن ها در رایانه ثبت و با کیفیت خوبی زمین مرجع و رقومی شدند. نتایج ارزیابی کیفیت و کارایی واحدهای نقشه های خاک نشان داد مقیاس نقشه ها بزرگ تر از مقیاس ارایه شده در روی نقشه ها می باشند. همچنین راهنمای نقشه ها اطلاعات کافی مورد نیاز را در اختیار کاربران نقشه قرار می دهند. بررسی میزان جابجایی مرز واحدهای نقشه نشان داد نقشه ها از صحت مکانی خوبی برخوردار می باشند. نتایج ارزیابی آماری صحت واحدهای نقشه نشان داد در تمام مطالعات و همچنین مجموع آن ها، صحت کلی نقشه در تمام سطوح طبقه بندی بیشتر از 70% و تایو بیشتر از 50% می باشند که بیانگر دقت خوب نقشه ها می باشند. 

نتیجه گیری: 

نتایج این بررسی نشان داد، علی رغم تفکر عمومی که درباره کیفیت کم نقشه های موروثی خاک ها وجود دارد، نقشه های مورد بررسی در منطقه مطالعاتی از نظر ویژگی های کلی آن ها، از کیفیت خوبی برخوردار می باشند. نتایج این بررسی همچنین تایید می کنند که اطلاعات و نقشه های مطالعات موروثی خاک می توانند با درجه اطمینان خوبی در فرآیند نقشه برداری رقومی مورد استفاده قرار بگیرند. بدین ترتیب با استفاده از این اطلاعات آرشیوی در دسترس می توان از صرف هزینه های مطالعات جدید خاک صرفه جویی کرد.