نقدی بر H-index به عنوان معیاری جهت ارزشیابی در دانشگاه ها

تعیین شاخص هایی جهت علم سنجی و ارزشیابی محققان در محیط های آکادمیک آموزشی، یکی از مسایل چالش برانگیز می باشد (1). این شاخص ها می تواند تحت تاثیر عوامل مختلف و متفاوتی از جمله زمینه ای که در آن فعالیت ارزشیابی صورت می گیرد، تعریف گردد. یکی از این شاخص ها که در حال حاضر به وفور در محیط های آکادمیک حتی جهت گزینش اعضای محققان و هیات علمی مورد استفاده قرار می گیرد، شاخص H-indexمی باشد که همراه با نقدها و مباحث زیادی از طرف موافقان و مخالفان آن بوده است. این شاخص گرچه در برخی حوزه های مرتبط به علم سنجی می تواند کمک کننده باشد اما مورد اجماع همه جامعه علمی درگیر با آن نیست (2). بنابراین، جهت شفاف سازی این موضوع، نقدهایی را که می تواند بر این شاخص وارد باشد، لیست نموده ایم. H-Index، یکی از شاخص های ارزیابی علمی محققان است که میزان تاثیرگذاری آن ها را در پیشبرد علم نشان می دهد.  H-indexیا شاخص H، اولین بار توسط Jorge E. Hirsch که یک فیزیک دان در دانشگاه کالیفرنیای جنوبی است به عنوان ابزاری جهت ارزیابی کیفی تحقیقات علمی پژوهشگران ارایه شد. این شاخص برای یک محقق، عبارت است از H تعداد مقاله ارایه شده توسط وی، که به هر کدام حداقل H بار استناد شده باشد (3). ولی این شاخص دارای محدودیت هایی نیز است که آن را به عنوان یک شاخص ارزیابی، زیر سوال می برد. مهم ترین این نقدها، شامل این موارد می باشد:1-مشکل محققان فعال در یک حوزه علمی محققانی که در یک حوزه خاص فعالیت دارند، احتمالا، دارای H کمتری باشند چون تعداد استاناداتشان کمتر می شود و برعکس، محققانی که در حوزه های مختلف فعالیت دارند با احتمال بالای ارجاعات و در نتیجه بالا رفتن شاخص H خود مواجه هستند. 2-تفاوت در  H ثبت شده در نمایه اسکالر و نمایه اسکوپوس مقدار این شاخص در اسکالر بالاتر از اسکوپوس است لذا مشخص نیست که کدام یک بهتر است که، معیار سنجش قرار گیرد. 3-در نظر نگرفتن سهم هر یک از نویسندگان این شاخص بدون توجه به ترتیب نویسندگان، برای همگی به یک میزان استناد قایل می شود در حالی که ممکن است سهم و نقش هر یک از نویسندگان در تدوین مقاله، متفاوت باشد. 4-مشکل خودارجاعی نویسنده می تواند با ارجاع به تحقیقات گذشته خود، تعداد استنادات و در نتیجه شاخص H خود را بالا ببرد. گرچه محدودیت هایی در این زمینه وجود دارد اما نویسنده می تواند، به تنهایی ارجاع مقاله خود را بالا ببرد. 5-عدم بررسی متن و محتوای ارجاعات این شاخص با بررسی نکردن متن ارجاعات، می تواند سوگیری ایجاد نماید به عنوان نمونه، در یک مقاله ممکن است به مقالات زیادی استناد شده باشد، اما از بسیاری از مقالات،  فقط یک یا دو جمله ذکر شود. 6-محدود بودن شاخص به تعداد مقالات منتشر شده توسط محقق این محدودیت، این مشکل را می تواند ایجاد نماید که اگر یک محقق تعداد محدودی مقاله داشته باشد، ولی به دفعات بسیار ارجاع داده شده باشند، شاخص H بالایی نخواهد داشت و بالعکس، اگر یک محقق مقالات زیادی داشته باشد و به هر کدام چند استناد شده باشد، احتمال دارد شاخص H وی بالا برود. 7-عدم در نظر گرفتن رشته های مختلف علمی با درجات ارجاع مختلف رشته های مختلف علوم، دارای ظرفیت های متفاوتی از نظر ارجاع و زمینه تحقیق دارند لذا نمی توان برای همگی یک نسخه تجویز کرد و این شاخص این مورد را در نظر نمی گیرد. 8-تفاوت میزان این شاخص در پایگاه های مختلف داده شاخص های H محاسبه شده در پایگاه های مختلف می تواند تفاوت قابل توجهی با هم داشته باشد. این تفاوت می تواند از عواملی مانند تفاوت در بازه زمانی انتشار مقالات برای محاسبه شاخص و نیز تفاوت در پوشش مقالات، ناشی گردد. 9-عدم در نظر گرفتن کیفیت مقالات ارجاعی به دلیل فرمول محاسبه H-index که تعداد کمی مقالات اهمیت دارد لذا این احتمال وجود دارد که کیفیت مقالات چندان در نظر گرفته نشود. 10- در نظر نگرفتن میزان قوی یا ضعیف بودن مقالات از نظر شواهد با توجه به هرم شواهد، مطالعات سیستماتیک ریویو در بالاترین سطح می باشند ولی ممکن است این نوع مطالعه با یک مطالعه در سطح پایین از نظر اختصاص این شاخص به خود در یک سطح و یا حتی پایین تر قرار گیرد.