مفهوم خالی و جایگاه معنایی آن در معماری اسلامی (نمونه مطالعاتی خانه های تاریخی یزد)

انسان معاصر درک صحیحی از مفهوم خالی نداشته و به همین دلیل در حوزه های مختلف ازجمله معماری و شهرسازی دچار مشکلات زیادی  شده است؛ گویی طراحان دنیای معاصر در توهم طراحی فضای خالی به سر می برند. در پی ادراک محدود انسان از مفهوم خالی، امروزه فضای خالی واجد اصالت و ارزش نیست و فضای تهی و پوچ جایگزین آن شده است. تحقیق پیش رو، با نگاهی تازه سعی در تمرکز روی خالی ها در مقابل پر ها دارد و باهدف استمرار ارزش های معماری بومی، درصدد درک مفهوم خالی و چیستی آن در این معماری است و به جستجوی مصادیق این مفهوم در معماری بومی ایران می پردازد. لذا مشخصا به دنبال پاسخگویی به این سوال است که فضای خالی در معماری بومی ایران و به طور خاص خانه های تاریخی یزد چه نقشی در بعد معنایی دارد؟ به دنبال اثبات این فرضیه است که خالی ها به واسطه دیالکتیک ازواج متضاد، در خانه های تاریخی یزد، نقش محوری و اصلی دارند. در مسیر تحقیق پس از کنکاش پیرامون چیستی  مفهوم خالی، بر اساس یافته های حاصل از مبانی نظری سه رکن 1. ازواج تضاد (همبود دو عنصر متضاد)، 2. تعامل ازواج متضاد، 3. یگانگی و وحدت ازواج متضاد، به عنوان ارکان اصلی تجلی مفهوم خالی تدوین می شود و سپس کیفیت تحقق این ارکان در معماری بومی یزد در بعد معنایی بررسی می گردد. ازاین رو، ترکیب فرآیند سه رکن تدوین شده مذکور در پنج خانه تاریخی  شهر یزد، مورد آزمون و تحلیل قرار می گیرد. رویکرد تحقیق کیفی است و پس از تبیین ارکان مفهوم خالی و تدوین چارچوب نظری، خالی را در نمونه ها جستجو می کند و نقش آن ها را می کاود. در مسیر تحقیق به منظور جستار مفهوم خالی، معماری خانه-های بومی با روشی تجربی و فنومنولوژیک (پدیدارشناسانه) موردبررسی قرار می گیرد. ابزار گرداوری داده ها، مشاهدات عینی و مطالعه منابع مکتوب می باشد. نتایج مطالعات حاکی از آن است که مفهوم خالی به عنوان مفهومی تعالی بخش ماحصل سیر معنایی وجود ازواج متضاد، تعامل آن ها و تکوین وحدت فضایی این ازواج است. معماران بومی با ادراک ضرورت هم نشینی زوج های متضاد و دیالکتیک آن ها به عنوان رکن الزامی تجلی مفهوم خالی، کیفیات متضادی از قبیل تاریکی و روشنایی، بیرون و درون، مذکر و مونث را موردتوجه قرار داده است. در پی همزیستی کیفیت های متضاد و دوقطبی مذکور و تعامل صحیح آن ها با یکدیگر، جمع آن ها به یگانگی و وحدت رسیده است و به تبع آن مفهوم خالی به عنوان مفهومی تعالی بخش و تاثیرگذار متبلور شده است به نحوی که در معماری بومی اصالت و محوریت با خالی هاست.