نگرش انتقادی اسلامی: رویکردی برای آموزش کاربردی تاریخ معماری اسلامی

«اسلامی» بودن معماری، نه یک امر تاریخی، بلکه یک هدف معاصر برای معماری ایران است که از بدو تاسیس درس «معماری اسلامی» در دوره پس از انقلاب اسلامی، مطرح بوده است. این درس، بنابر ماهیت خود، دارای وجه تاریخی قوی است و همین امر آن را مستعد خروج از حوزه فعالیت های طراحانه دانشجویان معماری قرار داده است. در این نوشتار، پس از مروری بر ادبیات موضوع «پیشینه ها» در آموزش معماری و طراحی پژوهی، دو دسته از نظریات (تیوری های مبتنی بر مسایل درون نهادی معماری و نظریات مبتنی بر مسایل برون نهادی معماری) شناسایی و بحث شده اند؛ سپس محتوای سرفصل های مرتبط با معماری اسلامی با مرور نظرات صاحب نظران، مورد بررسی قرار گرفته است. سپس با مدل سازی و تحلیل تفسیری ادبیات موجود، ضمن شناسایی سه دسته اصلی (تجربه گرایی، تداوم گرایی و اصول گرایی) در تلاش های انجام شده برای عملیاتی کردن آموزه های معماری اسلامی در عمل طراحانه و اثبات گرایش به تاریخ زدایی از بحث در ذیل آنها، راه حل پیشنهادی در این نوشتار، ذیل عنوان «نگرش انتقادی اسلامی»، ارایه شده که راهکاری را مبتنی بر تداوم ساختارمند ارزش های اسلامی به عنوان محور بحث کلاسی پیشنهاد می کند؛ محور این درس نظری، بررسی تطورات تاریخی در ارتباط با این محور ثابت با نگرشی نقادانه است که ضمن مثالی عملیاتی، بررسی و نتیجه گیری شده است. در این رویه پیشنهادی، اصالت به کالبد تاریخی داده نمی شود؛ بلکه در «مظروف» اسلامی قرار داده می شود و کالبد در قبال این مظروف بصورت انتقادی مورد بررسی قرار می گیرد. در صورتی که داشتن محیط کالبدی اسلامی، یک هدف در دروس طراحی معماری باشد؛ ذهنیت ها و دانش های تولیدی از این مباحث، به صورت مستقیم قابلیت کاربرد در آن کارگاه ها را خواهد داشت.