فراتحلیل کیفی مقالات علمی ناظر بر مطالعات شهر ایرانی- اسلامی

شهر ایرانی- اسلامی انگاره ای است که به دلیل تداخل فرهنگی، سوالات بسیاری در باب چیستی، ماهیت و ویژگی های آن مطرح بوده است و نظام های علمی گوناگون، از زوایای مختلف بدان پرداخته و تلاش در تبیین و تشریح آن داشته اند؛ که نشانگر حجم بالایی از سوءتعبیرها و آشفتگی ها درباره این انگاره و مفاهیم، موضوعات و اهداف مرتبط با آن است. از سویی ورود اندیشه مدرنیسم در فرهنگ و ادب ایرانی، علاوه بر نمود ذهنی، نمود عینی خود را در کالبد شهرهای ایرانی با معماری و شهرسازی ایرانی- اسلامی وارد نمود است؛ و عناصر کالبدی موجود شهر ایرانی اسلامی را تحت تاثیر خود قرار داده است و موجب از دست دادن هویت، انسجام و پایداری شهری شهر ایرانی- اسلامی شده است که وجود مطالعات بسیار در این زمینه گویای اهمیت این موضوع می باشد. هدف این پژوهش فراتحلیل مقالات با موضوع شهر ایرانی- اسلامی، برای ارایه جمع بندی و دسته بندی یافته ها از آخرین تلاش های علمی انجام گرفته در ارتباط با موضوع و بررسی نظریات به کارگرفته شده در این پژوهش ها می باشد. بدین سبب این مقاله در چارچوب فراتحلیل کیفی -که یکی از برترین کوشش های محققان برای غلبه بر نارسایی ها و تعارضات پژوهش ها در علوم اجتماعی است- با شناسایی 92 مقاله علمی- پژوهشی به شیوه تمام شماری نمونه های در دسترس به تحلیل و بررسی مطالعاتی در زمینه شهر ایرانی- اسلامی پرداخته است؛ چرا که نتایج این نوع پژوهش ها از یک سو به معرفی کامل همه پژوهش های انجام شده درباره یک موضوع می پردازد و باعث پرهیز از دوباره کاری می شود و از سوی دیگر با ترسیم توانایی ها و کاستی های پژوهش ها، افق های پژوهشی جدیدی را به روی پژوهشگران می گشاید. نتایج پژوهش نشان می دهد که مهم ترین مولفه های مطالعات شهر ایرانی- اسلامی که مورد توجه بیشتر پژوهشگران واقع شده اند عبارت اند ا معنا و مفهوم شهر ایرانی- اسلامی؛ ویژگی های تاریخی سازمان فضایی حیات شهری شهر ایرانی اسلامی؛ اصول، قواعد و الگوهای شهر ایرانی اسلامی؛ هویت شهر ایرانی اسلامی؛ فضای شهری شهر ایرانی اسلامی؛ تحولات اجتماعی- فرهنگی در شکل بندی و ساختار فضایی شهر ایرانی- اسلامی؛ تاثیرات مدرنیسم بر شهر ایرانی اسلامی؛ وقف و در نهایت، عناصر کالبدی شهر ایرانی- اسلامی از قبیل: محله، مسجد، میدان و بازار، که در دو بعد هستی شناسی (تاکید بر ابعاد وجودی) و چیستی شناسی (تاکید بر ابعاد ماهوی یا کالبدی) قابل تفکیک می باشند.