بررسی مفهوم و ارزیابی پروخالی در جداره های خانه های تاریخی تبریز

جداره ها ازجمله عناصر کالبدی آثار معماری هستند که نقش بسزایی در ترجیحات زیبایی شناسانه مخاطب خود دارند. نمای بنا، اولین و شاید مهم ترین تاثیر را بر روی مخاطب خود ایجاد می کند. یکی از موضوعات علم زیبایی شناسی تشخیص و درک عوامل موثر در یک فرآیند زیبا یا خوشایند است. از آنجایی که برای ارزیابی زیبایی یک پدیده باید شاخص ها و کیفیت های بصری آن بررسی گردند؛ بنابراین یافتن سنجه و روشی برای ارزیابی این کیفیت های بصری، می تواند از اولویت های زیباشناسی باشد. کیفیت های بصری متفاوتی در شکل گیری جداره نقش دارند که یکی از آن ها پروخالی (تخلخل) می باشد. این پژوهش بر مبنای این سوال شکل گرفته است که چگونه می توان میزان پروخالی، به عنوان یکی از کیفیت های بصری جداره را ارزیابی و اندازه گیری نمود و چه رابطه ای بین میزان عددی پروخالی در جداره ی این بناها وجود دارد؟ هدف از این پژوهش، بررسی مفهوم پروخالی به عنوان یک کیفیت بصری در جداره ی خارجی بنای معماری و رمزگشایی از هنر جداره سازی معماری ایرانی-اسلامی از طریق سنجش کمی میزان «پروخالی» در جداره های خارجی است. برای رسیدن به این هدف در بخش نظری با استفاده از روش تحلیلی-توصیفی به ارایه ی چهارچوب نظری پرداخته شده است. در این قسمت با بیان مفهوم پروخالی، عناصر معماری پروخالی و همچنین بررسی نظریات، عوامل موثر در ارزیابی پروخالی ها تعیین گردید. سپس با دسته بندی عناصر پروخالی ، انتخاب معیارها و متغیرهای موثر در پروخالی جداره و همچنین پرسش نامه های ساختاریافته برای یافتن ارتباط بین این متغیرها و میزان تاثیرگذاری آن ها بر یکدیگر و اندازه ی پروخالی جداره، روشی کمی در به دست آوردن مقداری عددی از آن معرفی شده است. در بخش مطالعه موردی، چهارچوب نظری مذکور و روش ارزیابی پروخالی به صورت پیمایشی در 30 جداره خارجی اصلی از معماری مسکونی دوره های قاجار و پهلوی شهر تبریز انجام شده؛ و به صورت آماری توصیف و تحلیل گردیده است. بر اساس یافته ها، جداره های خارجی دارای ویژگی بخصوصی به نام عدد پروخالی می باشد که منحصر به آن جداره می باشد. ساختار عناصر شکل دهنده و تغییرات پروخالی جداره ها نیز از الگوی خاصی تبعیت می کنند. همچنین این پژوهش نشان می دهد پر و خالی بودن یک ویژگی زیبایی شناختی می باشد که از الگویی پنهان و رازآلود برخوردار است و حاصل اعمال سلیقه ی زیبایی شناسانه معماران، دریافت بازخوردهای مخاطبین و در نظر گرفتن شرایط زیست محیطی می باشد. این تراز بهینه و زیباشناسانه پروخالی در جداره های خانه های تاریخی تبریز نزدیک به عدد 4/0 (40 %) می باشد. «پروخالی» به عنوان یک کیفیت بصری و روش اندازه گیری کمی آن همچنین می تواند به عنوان یک شاخص در ارزیابی های زیبایی شناسانه از جداره های معماری کاربرد داشته باشد.