تحلیل مضمون کتیبه های قرآنی ورودی ها و محراب های مسجد جامع اصفهان

کتیبه های قرآنی، عناصر جدایی ناپذیر تزیینات مساجد هستند که علاوه بر ترویج فرهنگ اسلامی، انعکاس دهنده ی شرایط سیاسی و اجتماعی دوره ی نگارش خود نیز هستند. مسجد جامع اصفهان به لحاظ اهمیت، وسعت، تعدد دوره های ساخت و حجم تزیینات، از جمله بناهایی است که بیشترین تعداد کتیبه های تاریخی را در معماری اسلامی ایران، درخود جای داده است. در پژوهش های موجود کمتر به شناخت و تحلیل مضمون کتیبه های مورد استفاده در این بنا پرداخته شده است. لذا، این مقاله با هدف شناخت، تحلیل و قیاس مضمون کتیبه های قرآنی در ورودی ها و محراب های مسجد جامع اصفهان نگارش یافته است. برای دستیابی به مضامین آیات کتیبه ها و بررسی ارتباط موضوعی آنها از لحاظ سیاسی، اجتماعی و محل کاربردشان در این بنا، تحقیق به روش تفسیری- تحلیلی انجام گرفت و از منابع اسنادی، کالبدی (مشاهده و حضور در محل) استفاده شد. یافته های پژوهش نشان دادند متن عمده کتیبه های ورودی ها و محراب های مسجد جامع اصفهان مذهبی است. بیشترین تعداد کتیبه های قرآنی ورودی ها و محراب های مسجد جامع اصفهان در دوره ی صفویه الحاق شده است و بعد از آن به ترتیب دوره های قاجار، آل مظفر، ایلخانی و سلجوقی دارای بیشترین تعداد کتیبه های خطی قرآنی هستند. در بین ده ورودی و هفده محراب مسجد جامع اصفهان پانزده مورد دارای کتیبه قرآنی بوده است. به نظر می رسد شرایط سیاسی و اجتماعی هر دوره در انتخاب آیات برای نگارش کتیبه های ورودی ها و محراب های ذکر شده، تاثیر قابل توجهی داشته است. به طوری که در زمان های آشفتگی اوضاع سیاسی، اجتماعی و مذهبی، آیات قرآنی انتخاب شده برای کتیبه های محراب ها و ورودی های مسجد جامع اصفهان به نوعی اشاره به اتفاقات خاص آن دوران داشته است و زمانی که به نوعی آرامش نسبی سیاسی و اجتماعی برقرار بوده مضمون آیات انتخابی در ورودی ها اشاره به مسایلی در باب توحید و یگانگی خداوند ایمان و اعتقاد به معاد، نبوت و بعثت پیامبر و در نهایت آیاتی که در باب اهمیت مساجد آورده شده است. همچنین، مضمون آیات محراب ها اشاره به وقایع جامعه ی مسلمین از جمله تغییر قبله ی مسلمین، بعثت پیامبر و رهبری توجه داشته است.