الگوی پنهان حاکم بر نظام استقرار فضایی در مسکن ایرانی- اسلامی (بررسی موردی خانه رسولیان یزد)

مسکن در اسلام، مرکز آموزش پاکدامنی و زمینه ساز جامعه ای عاری از فساد و گناه است. در قرآن مناسب ترین سکونتگاه برای انسان مکانی است که با نیازهای وجودی انسان سازگاری داشته باشد و زمینه را برای دستیابی به رشد و تعالی فرد فراهم آورد. این در حالی است که عوامل یاد شده در مسکن معاصر به فراموشی سپرده شده و رنگ اسلامی بودن از مسکن ایرانی زدوده شده است. از این رو، ساخت وسازهایی به چشم می‏خورد که از الگوی سنتی مسکن ایرانی -که آمیخته با فرهنگ غنی ایرانی- اسلامی بوده- فاصله گرفته اند. از بین بردن شکاف ایجاد شده بین دو الگوی سنتی و معاصر نیازمند بازیابی ارزش ها و اصول مورد توجه معماری سنتی می باشد. هدف از این پژوهش، در گام اول دستیابی به شاخص های موثر بر نظام استقرار فضایی مطلوب از دیدگاه اسلام و  سپس اولویت سنجی این شاخص ها در ساختار فضایی مسکن ایرانی- اسلامی می باشد.
به این منظور ابتدا با بهره گیری از نظریه ی داده بنیاد متنی، مدل استقرار فضایی مطلوب برای مسکن اسلامی از دیدگاه قرآن بررسی شده و سه ویژگی اصلی نظام استقرار فضایی مطلوب به همراه راهکارهای اعمال آن ها در الگوی استقرار فضایی استخراج گردید. این سه ویژگی عبارتند از: الف) آسایش و امنیت زیست اقلیمی، ب) قلمرو گرایی و تفکیک عرصه ها و ج) نظارت و کنترل.
در بخش دوم که به پژوهش موردی اختصاص یافته؛ میزان اعمال راهکارها در خانه رسولیان یزد مورد بررسی واقع گردیده است. در این مرحله طبق مدل استخراجی، دو راهکار جهت گیری مناسب ساختمان و استقرار مناسب ساختمان برای بررسی آسایش زیست اقلیمی، دو عامل سلسله مراتب و ارتباط بصری به منظور بررسی قلمروگرایی و عوامل کنترل پذیری فضاها و امکان کنترل نفوذ به فضاها به منظور بررسی ویژگی نظارت و کنترل در مجموعه ارزیابی شده ‏اند.
ارزیابی شاخص های مربوط به عرصه بندی فضایی و نظارت با شیوه ی نحو فضایی انجام شده و دو نرم افزار A-Graph به منظور بررسی گراف توجیهی و شاخص های مرتبط با نفوذپذیری، و Depthmap به منظور بررسی گراف نمایانی و شاخص های بصری، مورد استفاده قرار گرفتند. در نهایت نیز شاخص های مورد بررسی بر اساس میزان پاسخگویی به اهداف مذکور در مدل استخراجی، امتیازدهی شدند. بر این اساس مشاهده شد برقراری آسایش و امنیت زیست اقلیمی نسبت به دو ویژگی دیگر، نقش پررنگ‎تری در نظام استقرار فضایی خانه ی رسولیان ایفا کرده است.