گونه شناسی مفهومی ورودی مساجد در ایران با استفاده از مفاهیم قدسی

پژوهش حاضر در پی گونه شناسی ورودی مساجد، بر اساس تفاوت های معنایی و مفاهیم معرفتی مطرح شده در عرفان می باشد. پرسش مقاله این است که آیا تفاوت در ورودی ها دارای مبانی معنادار خاصی است و از الگوی خاصی پیروی می نماید؟ و آیا بررسی تفاوت ها می تواند به گونه شناسی معنایی از ورودی ها بیانجامد؟ در طول تاریخ ورودی مساجد ایرانی دچار دگرگونی های فراوانی شده و مقاله این فرض را پیش می کشد که تفاوت در نحوه تجلی صفات و مفاهیم، باعث ایجاد تفاوت های کالبدی در ورودی ها گشته است.
این مقاله گونه ها را با استفاده از مفاهیم « تشبیه، تنزیه» و صفات « جمال و جلال» در سه دسته «تشبیهی-جمالی»، « تنزیهی-جلالی » و گونه میانه « تشبیهی-جمالی و تنزیهی-جلالی» مورد بررسی قرار داده و به بررسی ویژگی کالبدی ورودی ها، مرتبط با هر یک از گونه ها پرداخته است. در طول پژوهش با تکیه بر مطالعات اسنادی و کتابخانه ای جهت شناخت مبانی شامل مفاهیم و صفات تشبیه، تنزیه، جمال و جلال و از طریق روش مقایسه تطبیقی، معیارهایی برای سه گونه در نظر گرفته شده است. به این ترتیب که گونه تشبیهی-جمالی دارای ویژگی های بکارگیری مصالح فاخر و پر تزیین، با حداکثر سلسله مراتب فضایی، مقیاس و تناسبات الهی و دلالتگری نشانه و نماد است. بهترین نمونه این گونه را می توان در مسجد امام اصفهان، مسجد شیخ لطف الله و مسجد جامع یزد مشاهده نمود. گونه تنزیهی-جلالی دارای ویژگی های بکارگیری مصالح کم بها و کم تزیین، حداقل سلسله مراتب فضایی، مقیاس و تناسبات انسانی و دلالتگری آیه بوده و مساجد جامع زواره، نطنز و نایین بهترین نمونه از این گونه هستند. گونه میانه تشبیهی-جمالی و تنزیهی-جلالی، از ویژگی های مشترک دو گونه دیگر پیروی می کند و از نمونه های آن می توان به مساجد جامع اصفهان و اشترجان اشاره نمود.