بازپژوهی فقهی آثار اجرای نادرست حدود ناظر به قطع عضو

ممکن است در اجرای حد ناظر به قطع عضو، به جای دست راست و پای چپ، عضو مقابل، بریده شود و چه بسا این امر، ناشی از علم، شبهه، یا قصد احسان باشد. مشهور فقهیان بر این باورند که با اجرای نادرست حد، چه عالما یا به سبب اشتباه، حد، باقی می ماند، اما نظر مخالف، حد را ساقط می داند؛ اگرچه در هر دو، در فرض علم مجری، قصاص، و در فرض اشتباه، پرداخت دیه ضروری است. از نگاه این نوشتار، با تحلیل مبانی مساله باید گفت: دیدگاه غیر مشهور از این جهت که در هر دو فرض علم و اشتباه، مبتنی بر سقوط حد است، همسو با مناط منصوص در روایاتی است که بیان می کند حکمت شارع در مقام اجرای حدود ناظر به قطع عضو، آن است که جهت رفع نیازهای اساسی و تداوم حیات، دست و پای واحد برای بزهکار باقی بماند. اما این نظریه، از جهت محکومیت مجری حد به قصاص در فرض عمد، یا دیه در فرض اشتباه، قابل نقد است، زیرا با وجود سقوط حد، محکومیت مجری، به قصاص یا دیه، ضمن مغایرت با روایات و مفاد قاعده احسان، گویی به حالت اجتماع عوض و معوض به نفع بزهکار می انجامد (سقوط حد از یک سو، و حق مطالبه قصاص یا دریافت دیه از سوی دیگر). به نظر می رسد شیوه متعادل، آن است که در عین سقوط حد استحقاقی در هر دو فرض، می توان برای مجری حد در فرض عمد، مجازات تعزیری متناسب و بازدارنده درنظرگرفت.