بررسی نثر عرفانی خطابی در کتاب الانسان الکامل عزیزالدین نسفی

علوم معانی و بلاغت در شکل دهی زبان عرفانی بسیار موثر بوده است؛ به گونه ای که عرفا توانسته اند با استفاده از این قواعد و اصول، تجارب و تعالیم عرفانی بیان ناپذیر خود را به مخاطبان انتقال دهند. بدون تردید، شرط تاثیر علوم معانی و بلاغت آن است که نویسنده، حال و وضعیت مخاطب خویش را به درستی بشناسد. عزیزالدین نسفی، در کتاب الانسان الکامل کوشیده است تا به یاری نثر عرفانی خطابی، در اذهان و نفوس مخاطبان خویش تصرف و اهداف و مقاصد گوناگون خود را به آنان القا کند. این کتاب، همانند دیگر آثار وی، متاثر از مشرب و مشی عرفانی اوست و در عین تعلیمی بودن، تجربیات عارفانه او را نیز بیان می کند. نسفی به خوبی می داند که تاثیر گفتار، بسی بیشتر از نوشتار است؛ زیرا گفتار، نتیجه ارتباط مستقیم میان گوینده و شنونده است؛ از این رو از کلام خطابی بهره می گیرد تا  ارتباط صمیمی و پویا با مخاطب ایجاد کند و او را راضی و خشنود نگه دارد؛ به نحوی که مخاطب، هم مفاهیم تعلیمی عرفانی را بفهمد و هم حضوری فعال و دایم در متن احساس کند. این پژوهش با رویکردی توصیفی- تحلیلی، به بررسی اقسام خطاب در نثر عرفانی خطابی نسفی می پردازد. برآیند این تحقیق نشان دهنده آن است که نسفی به جای پرداختن به مفاهیم خشک و بی روح جملات خبری، تلاش کرده از انواع جملات انشایی با معانی ثانوی بهره بگیرد تا از این طریق بر تاثیر کلام خویش در ارتباط با مخاطب بیفزاید و به سالکان طریق با شیوه های گوناگون، در این مسیر یاری رساند.