«جمشید و خورشید» یا «جام جم» در شعر خواجو و حافظ

در این پژوهش کیفی- کمی، نخست، ژرف ساخت عنصر قدیم اسطوره جمشید، یعنی «جم و خورشید» و پیشینه عنصر جدید آن موسوم به «جام جم»، توصیف و تحلیل و سپس میزان و چگونگی بهره‏ مندی خواجو و حافظ از دو عنصر مذکور بررسی شده است: الف. خواجو افزون بر عنصر قدیم «جم و خورشید» در «گوهرنامه و گل و نوروز»، عنصر جدید «جام جم» را در «روضه ‏الانوار، کمال نامه و همای و همایون» به فراخور اهداف برگزیده، حال آن که حافظ در دیوان، «جام جم» را با بسامد چیره اختیار ‏کرده است. ب. خواجو گرچه هر دو عنصر قدیم و جدید اسطوره جم را در منظومه‏ های خویش آورده است، میانگین بسامدی آثار خواجو مبین چیرگی «جام جم» است. ج. معادل ‏سازی ‏های «جم و خورشید» در «گل و نوروز و گوهرنامه»، نشان دهنده ارتباط و یگانگی «جم و خورشید» در این منظومه‏ هاست. د. اگر «ایزد خورشید: مهر»؛ در این معادله‏ ها، جای گزین واژه «خورشید» گردد، معادله تازه «جم و مهر» پدید می‏آید و این موضوع، به احتمال، موید بهره ‏برداری مهرپرستانه نیاکان ما از عناصر قدیم اسطوره جم به فراخور موضوع و ویژگی انعطاف ‏پذیرانه و انطباق ‏پذیرانه ذاتی اساطیر است.