جایگاه امامت و مهدویت از نظر قرمطیان

فرقه قرامطه در نیمه دوم قرن دوم هجری، و براساس اعتقاد به امامت و مهدویت محمدبن‌ اسماعیل، نواده امام جعفر صادق7، شکل ‌گرفت. قرمطیان در خصوص مهدویت عقاید خاصی را مطرح‌ کردند. آنان در آغاز به مهدویت محمدبن‌ اسماعیل معتقد شدند و او را امام هفتم و پایان‌دهنده دور ششم و قایم‌القیامه دانسته و تفسیرهای باطنی بسیاری را برای قایم‌القیامه در نظام دور مطرح نموده و معتقد شدند که محمد زنده ‌است و عبدالله‌ بن ‌میمون، باب اوست و او آخرین فردی است که مقام امامت و نبوت را همزمان داراست. به این ترتیب، غیبت و مهدویت محمدبن اسماعیل مورد توجه بسیاری از اسماعیلیان قرار گرفت و به صورت گسترده‌ای تبلیغ شد و پایه‌های اعتقادی قرمطیان بر این عقیده استوار گردید.
آنان پس از چندی و برای مدت کوتاهی به مهدویت احمدبن‌ محمدبن حنفیه گرویدند و نام او را در کنار سایر انبیاء الوالعزم و نیز در شهادت اذان با عنوان یکی از رسولان پروردگار آوردند. این اعتقادات با تردیدهای بسیاری روبرو شد به ویژه این‌که وعده ظهور او نیز محقق نشد، از این ‌رو پس از گذشت مدت کوتاهی مهدویت محمدبن ‌اسماعیل مورد توجه جدی و پذیرش گسترده قرمطیان قرار گرفت. در آغاز قرن چهارم قرمطیان بحرین به رهبری ابوطاهر جنابی معتقد به مهدویت مهدی اصفهانی شدند. این اعتقاد تنها 80 روز دوام ‌آورد، اما تاثیر مخرب آن بر تضعیف اعتقادی قرمطیان کاملا آشکار بود. پس از گذشت مدتی قرمطیان بحرین نیز همانند سایر قرامطه به مهدویت محمدبن اسماعیل بازگشتند.