بررسی و مطالعه تطبیقی کتیبه های سلجوقی دو برج سه گنبد ارومیه و مهماندوست دامغان

خط کوفی با غنای بصری خود، جایگاه ویژه ای در کتیبه نویسی این جلوه هنر تزیینی و خلاقیت معماری اسلامی دارد. شناخت قابلیت های تصویری خط در ایران با توجه به اصول گرافیک، نگرش جالبی به طراحان می دهد. خط همانند دیگر عناصر بصری در آثار گرافیکی، نقش های گوناگونی ایفا می کند و می تواند عنصر اصلی و تعیین کننده اثر باشد؛ یعنی یا در تصویر نفوذ کند و ساخت واحدی را به وجود آورد و یا به عنوان سطحی از مجموعه و عناصر همگن در کنار دیگر سطوح مطرح شود. همچنین می تواند به عنوان بیانگر اطلاعات و اخبار در ساختمان کار دخالت داشته باشد یا دست کم فضاهای خالی را پر کند. حروف الفبا مجموعه ای از نشانه های تصویری هستند و هنگامی اهمیت دوچندان پیدا می کنند که در مناسب ترین حالت و موقعیت، یعنی در رابطه تام و تمام با شکل و محتوای پیام باشند. در این مقاله از میان کتیبه های کوفی که به عنوان تزیینات آجری در معماری استفاده شده اند، دو کتیبه که عبارتی یکسان دارند و در یک دوره تاریخی اجرا شده اند، انتخاب، و از نظر شکلی و به روش کیفی مطالعه خواهند شد. پرسش این است که خوش نویسان یا طراحان این نوشتار، با توجه به پایبندی به خط کوفی ساده، چه راهکاری برای پدید آوردن منحصربه فرد یک عبارت مشترک به کار برده اند؟ فرض مقاله بر این است که با وجود رسم الخط یکسان در تمام نمونه ها که از خط کوفی ساده استفاده شده، طراح در چهارچوب و محدوده طراحی خود، گونه های متفاوتی از طراحی حروف را آفریده است. درنتیجه بنا بر نمونه و تجزیه شکلی حرف ها، دیده می شود که طراحان این نمونه ها برخوردی از نوع طراحی حروف با عبارت ها داشته اند.