بررسی کیفی و کمی اسانس پونه‎سای تاج کرکی (Nepeta eremokosmos Rech.f.) در رویشگاه‎های طبیعی آن (استان سمنان) طی مراحل فنولوژیکی

جنس Nepeta حاوی گونه های مختلف یکساله و چندساله می باشد که حدود 250 گونه از این جنس از نقاط مختلف جهان گزارش شدند. گونه پونه سای تاج کرکی (N. eremokosmos Rech.f.) از گونه های انحصاری ایران است که به طور خودرو در استان سمنان می روید و هنوز تحقیقی روی اسانس آن در رویشگاه های طبیعی این گونه انجام نشده است.

پژوهش حاضر به منظور بررسی کمی و کیفی اسانس این گیاه در دو رویشگاه آن (در محدوده 1700 تا 2100 متر از سطح دریا) طی دو مرحله فنولوژیکی (رویشی و گلدهی) انجام شد.

سرشاخه های گلدار در بهار و تابستان 1396 جمع آوری و در شرایط آزمایشگاه خشک شدند و به روش تقطیر با آب اسانس گیری شدند. برای شناسایی ترکیب های تشکیل دهنده اسانس، از دستگاه های گاز کروماتوگرافی (GC) و گاز کروماتوگرافی متصل شده به طیف سنج جرمی (GC/MS) استفاده شد.

بیشترین درصد اسانس در رویشگاه اروانه و مرحله گلدهی (9/1 درصد) و کمترین مقدار آن در رویشگاه افتر و مرحله رویشی (043/0 درصد) مشاهده شد. بتا- پینن، 8،1- سینیول، ترانس پینوکارویول و میرتنال ترکیبات اصلی اسانس گیاه بودند. بتا- پینن و میرتنال در طی مرحله رشد کاهش، ولی 8،1- سینیول افزایش یافت. ترانس پینوکارویول تغییری طی مراحل رشد نداشت. مقدار این ترکیبات در رویشگاه اروانه به طور جزیی بیشتر از رویشگاه افتر بود.

رویشگاه اروانه به دلیل شرایط خاکی و اقلیمی مناسب تر دارای مقدار اسانس بیشتر و همچنین غلظت ترکیبات 8،1- سینیول و ترانس پینوکارویول بهتری نسبت به رویشگاه افتر بود. از نظر مراحل رویشی، مرحله گلدهی دارای اسانس بیشتر و مقدار 8،1- سینیول بیشتری بود، بنابراین بهترین زمان برای دستیابی به بیشترین مقدار اسانس با حداکثر مقدار 8،1- سینیول دوره گلدهی گیاه است.